Stemmen in een willekeurig Stemlokaal ( SWS)

 

 

Evaluatierapportage van het experiment tijdens de verkiezingen van de leden van de Gemeenteraad van Delft op 7 maart 2006, de leden van de Tweede Kamer en het plaatselijke Referendum op 22 november 2006.

 

 

Vakteam Burgerzaken

December 2006

 

 

 

 

 

Inhoudsopgave

 

1          Het experiment Stemmen in een Willekeurig Stembureau (SWS)                         2

 

1          Het experiment                                                                                                3

 

2          De ervaringen van de gemeentelijke organisatie                                                  3

           

2.1       Ontwikkeling van de stempas                                                                           4

2.2       Ontwikkelingen Register van Ingehouden Stempassen ( RIS)                               4

2.3       Voorlichting aan kiezers                                                                                   5

2.4       Voorlichting aan stembureauleden                                                                    5

2.5               Uitreiken en registreren ( vervangende) stempassen                                            5

2.6               Het uitbrengen van de stemmen                                                                        6

2.7               Extra financiën                                                                                                7

2.8               Overige evaluatiegegevens                                                                                8

 

3.         Samenvatting en conclusies                                                                             8

 

4.         Aanbevelingen                                                                                                 9

 

5.         Voorstel                                                                                                          10

6.         Bijlage

 

bijlage 1            : Specificatie extra kosten deelname aan het experiment bij Gemeenteraadsverkiezingen

 

 

 

 

 

1 Het experiment Stemmen in een Willekeurig Stembureau (SWS)

 

1.         Het experiment

 

Het Ministerie van Binnenlands Zaken en Koninkrijksrelaties ( BZK) onderzoekt door middel van het project Kiezen op Afstand ( KOA) de mogelijkheden om het stemproces minder plaatsafhankelijk te maken.

Na experimenten in 2004 en 2005, waaraan slechts een beperkt aantal gemeenten heeft deelgenomen, heeft de minister van Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties ( BVK), bij brief van 11 augustus 2005,  alle gemeenten de gelegenheid gegeven om zich aan te melden voor het experiment “Stemmen in een willekeurig stemlokaal”( SWS).

239 gemeenten hebben zich opgegeven na goedkeuring door de gemeenteraad voor deelname.

Bij de verkiezingen Tweede Kamer hebben in totaal 311 gemeenten deelgenomen aan het experiment SWS, waaronder dus ook Delft

 

Het doel van het experiment is vastgelegd in het Tijdelijke experimentenbesluit KOA en luidt:

a.       nagaan of het stemmen in een willekeurig stemlokaal het deelnemen aan de verkiezing toegankelijker maakt voor de kiezers

b.       vaststelling of de organisatorische consequenties en de financiële en administratieve lasten voor de overheid in redelijke verhouding staan tot de meerwaarde die het stemmen in een willekeurig stemlokaal heeft voor de kiezer.

 

Door deelname van zoveel gemeenten en kiezers biedt het experiment SWS in 2006 een goed inzicht in het behalen van deze doelen.

 

“Het experiment met SWS houdt in dat de kiezer binnen de gemeente op de dag van de verkiezing zelf kan bepalen in welk stemlokaal hij/zij wil stemmen”.

 

2. De ervaringen van de gemeentelijke organisatie

 

Vanwege het experiment heeft de organisatie aandacht moeten geven aan de volgende zaken:

 

-          Ontwikkelingen m.b.t. model stempas

-          Ontwikkelingen Register van Ingehouden Stempassen ( RIS)

-          Voorlichting kiezers

-          Voorlichting aan stembureauleden

-          Uitreiken en registreren ( vervangende) stempassen

-          Het uitbrengen van de stemmen

-          Financiën

-          Overige evaluatiegegevens

 

 

 

 

2.1               Ontwikkeling van de stempas

 

Bij de uitvoering van het experiment SWS kan geen gebruik meer gemaakt worden van het bij verkiezingen voorgeschreven standaardmodel oproepkaart. In plaats hiervan is gekomen de zogenoemde stempas. Deze stempas is een afwijkend model, voorzien van en aantal echtheids- / beveiligingskenmerken. De stempas is vervaardigd conform daartoe specifiek door het ministerie opgestelde eisen.

In Delft is gekozen voor het model van Centric, gelet op het feit dat Centric de automatiseringsleverancier is van onze Gemeentelijke Basisadministratie Persoonsgegevens ( GBA ) en door opgedane positieve ervaringen bij voorgaande verkiezingen en referendum.

Op de stempassen is melding gemaakt dat men de stem kon uitbrengen in een stembureau naar keuze binnen de gemeente Delft.

Ook was op de stempas o.a. aangegeven waar een nabij gelegen, goed bereikbaar stembureau voor de kiezer gevestigd was.

 

2.2               Ontwikkelen Register van Ingehouden Stempassen ( RIS)

 

In het “reguliere” stemproces wordt bij een verkiezing gebruik gemaakt van een register met gegevens uit de gemeentelijke basisadministratie personen ( GBA).

Per stemlokaal/stemdistrict betreft dit een aantal van 1000 tot 1500 gegevens van kiezers. De gegevens van de oproepkaarten worden in het register geverifieerd. In het register wordt aangetekend dat een kiezer gestemd heeft.

Bij het experiment SWS zou in Delft de toepassing van een dergelijk “positief” register hebben betekend dat het register van ieder stembureau de gegevens van meer dan 70.000 kiesgerechtigden per verkiezing zou moeten bevatten, hetgeen niet werkbaar en controleerbaar zou zijn geweest.

Daarom is bij het experiment SWS landelijk gekozen voor gebruik van een “negatief” Register van Ingehouden Stempassen: het RIS. In dit register zijn de gegevens opgenomen van vervallen of ongeldige stempassen ( verlies, diefstal, intrekking, passen van inmiddels overleden kiezers). Ook de gegevens van verstrekking van vervangende stempassen zijn in het RIS verwerkt. In Delft is gekozen om gebruik te maken van de mogelijkheid om de termijn van aanvraag van een vervangende stempas te verlengen. Op maandag 6 maart 2006 uiterlijk tot 12.00 uur en maandag 20 maandag tot 17.00 uur kon men nog een vervangende stempas aanvragen bij het vakteam Burgerzaken. Direct daarna moesten de registers vervaardigd worden omdat ze die middag of de volgende dag meegegeven moesten worden aan de voorzitters van de stembureaus.

 

Aantal geregistreerde personen dat is vermeld in het RIS ( Gemeenteraads-verkiezingen)  bedroeg 134 personen, waarvan 70 personen een vervangende stempas heeft verkregen.

Aantal geregistreerde personen dat is vermeld in het RIS ( Tweede Kamer-verkiezingen ) bedroeg 258 personen, waarvan 44 personen een vervangende stempas heeft verkregen.

Aantal geregistreerde personen dat is vermeld in het RIS ( Referendum ) bedroeg 77 personen, waarvan 23 personen een vervangende stempas heeft verkregen.

 

De verwerking van de gegevens van het RIS vond plaats in het geïntegreerde kiesregister in de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens ( GBA).

Om de gegevens, noodzakelijk i.v.m. het experiment, te kunnen registreren, was het nodig om een speciale verkiezingsmodule van Centric aan te schaffen.

Daarnaast was het door het wegvallen van de “positieve” registers en de aanschaf van  voornoemde module mogelijk om zelf de benodigde registers voor de stembureaus te fabriceren, hetgeen kostenbesparend is gebleken.(zie bijlage 1)

 

2.3               Voorlichting aan kiezers

 

Naast de gebruikelijke (reguliere) algemene voorlichting m.b.t. verkiezingen en het stemmen is nadrukkelijk aandacht gegeven aan het feit dat de gemeente Delft deelneemt aan het experiment SWS. Daarbij is veel aandacht gegeven aan de verschillen en de gevolgen voor de kiezer t.a.v. voorgaande verkiezingen.

Expliciet is aan de kiezer extra aangegeven dat het stemmen zonder stempas niet mogelijk was, tot wanneer men uiterlijk een vervangende stempas kon aanvragen en dat het niet mogelijk was om op de dag van de verkiezing bij het stembureau  een vervangende stempas te kunnen krijgen.

Hiervoor is een speciale informatiebrief opgesteld, die als “bijsluiter” is meegezonden met de verzending van de stempassen. Daarom ook zijn de

stempassen en de brief in een  enveloppe verzonden.

Op de stempassen is tevens voorlichting opgenomen en vermelding van de

e-mailadres van Burgerzaken en telefoonnummer van het calcenter Publieksbalie.

Bij de later verzonden kandidatenlijsten, die huis-aan-huis verspreid zijn, is tevens op de achterzijde een voorlichtende tekst opgenomen en de vermelding van alle stemlocaties in Delft.

Tevens is voorlichting gepubliceerd in diverse edities van de Stadskrant en op de gemeentelijke website www.gemeentedelft.info

 

2.4               Voorlichting aan stembureauleden

 

Ondanks dat het de kiezer vrij was om te stemmen in een willekeurig stemlokaal is bewust gekozen om het aantal stemlokalen ( 55 ) niet te wijzigen.

Enkele stemlocaties waren niet beschikbaar daarom zijn op voor  4 locaties  2 stembureaus op dezelfde locatie gehuisvest.

Van 7.30 uur tot 21.00 uur kon men terecht op alle stemlocaties om te stemmen.

Natuurlijk had de deelname aan het experiment SWS ook gevolgen voor de werkzaamheden van de stembureauleden en hun contacten met de kiezers op de verkiezingsdag.

Ieder stembureaulid heeft  tijdig een uitvoerige voorlichting/instructie met de benoemingsbrief ontvangen. De voorzitters hebben naast de uitgebreide voorlichting -instructiebrief tevens een recent aangepast  exemplaar van de “Leidraad voor het stembureau” met de benoemingsbrief meegezonden gekregen. In de voorzittersmap is nogmaals schriftelijk extra aandacht geschonken aan de gevolgen en mogelijke situaties voor de stembureaus als gevolg van de deelname aan het experiment.

 

2.5               Uitreiken en registreren ( vervangende) stempassen

Er is op verzoek een vervangende stempas uitgereikt, in 41 van de in totaal 187 toegekende vervangingen was de opgegeven reden dat men geen stempas had ontvangen.

De afgifte van een vervangende stempas is door hiervoor aangewezen medewerkers van Burgerzaken direct verwerkt in het Register Ingehouden Stempassen (RIS).

De reden van vervanging c.q. registratie ongeldig-verklaring van de stempassen is weergegeven in volgend overzicht:

 

 

Gem.raad

2e Kamer

Referendum

Ongeldig verklaarde stempas wegens

Overlijden of ontbreken kiesgerechtigdheid,

Ingewilligd verzoek stemmen bijvolmacht

 

64

79

53

Vervangende stempas verstrekt met als opgegeven reden : niet ontvangen/ zoekgeraakt of onbruikbaar

 

70

93

24

Vervallen i.v.m. aanvraag kiezerspas

(zodat men in heel Nederland kon stemmen)

n.vt

86

n.v.t.

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                       totaal

134

258

77

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.6               Het uitbrengen van de stemmen

 

In Delft bedroeg het opkomstpercentage bij de Gemeenteraadsverkiezingen in 2006 59,8 %  en in 2002 , 57,99%). Bij de Tweede kamerverkiezingen was dat 81,10 % in 2003 tegen 81,15 % in 2006. Het SWS-stemmen levert dus vooralsnog niet een significante stijging van de opkomst op.

 

Aan de stembureauleden was de opdracht gegeven om bij te houden hoeveel kiezers gebruik hebben gemaakt van de mogelijkheid om te stemmen in een willekeurig stembureau.

Via het bijhouden van turflijsten en het splitsen van de stempassen zijn per stembureau de resultaten vastgelegd.

18,83 % van de kiezers heeft in maart 2006 gebruik gemaakt van de mogelijkheid om op een ander stembureau hun stem uit te brengen. In november was dat voor de Tweede Kamerverkiezingen 18,74 %. Nagenoeg gelijk dus maar toch erg interessant want het landelijk gemiddelde ligt op 10,74 %. Vooral stembureaus als het Stadhuis, de Torenhove en het TU-gebouw aan de Mekelweg werden heel druk bezocht.

 

Daar de kiezer vrij was om te bepalen in welk stembureau men ging stemmen is het bepalen van een opkomstpercentage per stembureau niet te vergelijken met voorgaande verkiezingen, toen men in principe verplicht was om te stemmen op het stembureau, waar men ingedeeld was.

Bij beide verkiezingsdagen waren dezelfde twee stembureau’s het meest en minst druk bezocht. Daar het aantal kiezers per stembureau is gehandhaafd t.o.v van de voorgaande verkiezingen was de hoogste opkomst 109 % bij de Gemeenteraad en 138 % bij de Tweede Kamer( stembureau Stadhuis ) en de laagste respectievelijk   36 % en 56 %( stembureau Vierhovenkerk ).

 

Bij de Gemeenteraadsverkiezingen is tevens door de stembureaus het aantal kiezers bijgehouden dat zich op de verkiezingsdag zonder stempas hebben gemeld.

Deze personen konden in het kader van het experiment dus niet aan de stemming deelnemen. Het totaal betrof 180 personen.

Opgemerkt kan worden dat mogelijk een aantal van deze personen de stempas wel had ontvangen maar niet had meegenomen naar het stembureau, maar wel later op de dag toch is komen stemmen met hun stempas.

Men mag de conclusie trekken dat de voorlichting goed gelezen is en de kiezer de stempassen goed bewaard heeft. Bij de laatste verkiezingen zijn nauwelijks berichten binnengekomen via stembureaus of kiesgerechtigden dat zij het onterecht vonden dat ze niet konden stemmen omdat ze hun stempas niet bij zich hadden.

 

2.7               Extra financiën 

 

Vanwege deelname aan het experiment heeft ieder deelnemende gemeente per verkiezing van het Ministerie van BZK een financiële bijdrage, € 0,10 per kiesgerechtigde ontvangen, die bijdrage beoogt niet kostendekkend te zijn.

 

Ten opzichte van de organisatie- en uitvoeringskosten voor een “gewone” gemeenteraadsverkiezing, heeft de uitvoering van het experiment SWS, tot hogere kosten geleid. De organisatiekosten voor de Gemeenteraadsverkiezingen zijn, gerelateerd aan de in de begroting 2006 opgenomen budget, € 18.500  “duurder” uitgevallen. De stimuleringsbijdrage van het Rijk drukte de kosten. Zonder bijdrage zouden de kosten rond de € 24.000,- gelegen hebben. Voor de Tweede Kamerverkiezingen en het referendum is zo snel na 22 november nog geen compleet gerealiseerd kostenoverzicht te geven. In de nota van september aan uw Raad is wel een gedegen prognose over de te verwachten kosten opgenomen.

 

Nu drukt de stimuleringsbijdrage van het Rijk de kosten nog. Als SWS wet wordt zal naar verwachting de stimuleringsbijdrage komen te vervallen. De structurele meerkosten voor SWS worden dan € 18.500,- .Dit komt omdat half december bekend is geworden dat leverancier Centric de prijs van de bijlagen bij de stempassen drastisch verlaagd voor de komende verkiezingen. De kosten zijn daardoor € 5.500,- lager.

 

Het incidenteel benodigde extra budget voor de Provinciale statenverkiezingen bedraagt derhalve voor het SWS-stemmen € 11.500,-. (zie bijlage 1)

 

In bijlage 1 vindt u de specificatie van de extra kosten en opbrengsten bij de Gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006. De extra kosten bij de Tweede Kamerverkiezingen en het referendum zijn per verkiezing vergelijkbaar.

 

In de landelijke evaluatie is gesproken over gemiddelde meerkosten van € 0,15 per kiesgerechtigde. In Delft lag het hoger, nl. € 0,24 . Dit zit vooral in de verzendwijze van de stempas, nl. per envelop met een bijlage. Slechts 1 op de 6 deelnemende gemeenten had dat op die manier gedaan. De anderen hadden de stempas los verzonden. Bij de Tweede Kamerverkiezingen was te merken dat veel andere gemeenten hun stempassen nu ook in enveloppen met bijlage verstuurden. Dit was één van de aanbevelingen uit de landelijke evaluatie. De gemiddelde meerkosten zullen voor de komende verkiezingen lager zijn omdat onze leverancier Centric zijn prijzen verlaagd heeft.

 

2.8               Overige evaluatiegegevens

 

De organisatie:

 

Geconstateerd kan worden dat de voorbereiding en uitvoering van het experiment SWS binnen de gemeentelijke organisatie van Delft over het algemeen positief en zonder problemen is verlopen.

 

Stembureaus /stembureauleden:

 

De stembureauleden is gevraagd om hun medewerking te verlenen aan een schriftelijke evaluatie van het experiment SWS.

Het merendeel van de stembureauleden is positief over het experiment. Vooral de tijdsbesparing van het niet meer hoeven raadplegen van een uitgebreid kiesregister wordt als positief ervaren.

Naast hun eigen indrukken en bevindingen is aan de stembureauleden ook gevraagd naar de indruk die zij verkregen van de mening van de kiezers over het experiment.

Ook hier was het resultaat positief.

Op de verkiezingsdagen zijn de meeste stembureaus door een verkiezingsmedewerker ( Burgerzaken ) bezocht. Bij deze bezoeken is tevens aan de stembureauleden gevraagd naar de opgedane ervaringen met het experiment SWS .

Het merendeel was erg positief.

 

Evaluatie door het Ministerie van BZK:

 

Door het ministerie van BZK zijn bij de Gemeenteraadsverkiezingen 60 gemeenten, waaronder ook Delft, geselecteerd en gevraagd om medewerking te verlenen aan een landelijke evaluatie van het experiment SWS.

De resultaten van het gehouden experiment kunnen een belangrijke rol spelen bij een eventuele landelijke invoering van deze nieuwe stemwijze. Het landelijke resultaat van de evaluatie was, net als in Delft, erg lovend over het SWS-experiment.

Nagenoeg dezelfde conclusies rolden uit de landelijke evaluatie.

 

Verwacht werd dat een landelijke invoering van SWS vóór 2007 klaar zou zijn. Maar de val van het kabinet stond een snelle wijziging van de Kieswet in de weg omdat er Tweede Kamerverkiezingen nodig waren. Voor de Provinciale Statenverkiezingen zal een wetswijziging ook nog niet gerealiseerd zijn. Wij stellen u voor dan wederom deel te nemen aan het SWS-experiment met de Provinciale Statenverkiezingen van 7 maart 2007.

 

3. Samenvatting en conclusies

 

-          Organisatie en uitvoering: heeft geen grote problemen opgeleverd en is goed realiseerbaar gebleken.

 

-          Stempas i.p.v. oproepkaart:

 

a)       vervaardiging heeft geen problemen opgeleverd

b)       verzending in enveloppen betekent meer kosten, maar een hogere attentiewaarde

c)       relatief weinig mensen hebben zich, zonder een stempas, op de verkiezingsdag gemeld bij de stembureaus

d)       aantal vervangende stempassen aangevraagd en verstrekt slechts zeer beperkt.

 

-          Register van Ingehouden Stempassen ( RIS), i.p.v. Kiesregisters:

 

a)       bijhouding en vervaardiging makkelijk uitvoerbaar

b)       beter werkzaam op de stembureaus

 

-          Voorlichting aan de kiezers en opgedane ervaringen door de stembureauleden:

 

a)       door bijvoeging van bijsluiter bij verzending stempas, info op achterzijde kandidaatslijsten en publicaties in Stadskrant en gemeentelijke website een positief resultaat.

b)       Ook vanuit de stembureaus veelal positieve reacties van de kiezers waargenomen over voorlichting en deelname aan het experiment

c)       Merendeel van de stembureauleden enthousiast en positief

 

-          Leidt deze mogelijkheid tot verhogen van de opkomst

Dat kan op basis van het evaluatieonderzoek niet worden aangetoond. De verwachting is dat als de mensen meer vertrouwd  zijn met het nieuwe systeem, dit kan leiden tot meer stemmers

 

-          Financiën:

 

a)       meerkosten deelname, in verhouding met reguliere verkiezingen € 18.508,89 hoger bij Gemeenteraadsverkiezingen

b)       Bijdrage van Min. van BZK € 0,10 per kiesgerechtigde

 

4. Aanbevelingen

 

-          Handhaving  SWS-werkwijze bij aankomende verkiezingen

Het nut en gemak van de SWS-mogelijkheid heeft zich bewezen. Reeds 311 gemeenten maken er gebruik van. Vooruitlopend op een wetswijziging wordt voorgesteld om de werkwijze in elk geval weer voor de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2007 weer toe te passen. Het benodigde budget van   € 11.500,- (zie bijlage 1) dient daarvoor in 2007 aan het verkiezingsbudget te worden toegevoegd. Als dekking wordt voorgesteld om het budget dat in 2008 is opgenomen reeds in 2007 te benutten. Voor 2008 is er namelijk wel budget op de meerjarenbegroting opgenomen maar zijn er (vooralsnog) geen verkiezingen gepland. Voor de periode 2009 zal u een nieuw voorstel worden voorgelegd.

 

-          Herindeling van de stemdistricten/ stembureaus:

 

Gelet op de opkomstpercentages van de verschillende stemdistricten, mede door deelname aan het experiment SWS, zou de verdeling van de stemdistricten gewijzigd kunnen worden. Het  aantal kiesgerechtigden per stemdistrict kan, vanwege de toegenomen snelheid waarmee een stembureau kan werken, verhoogd worden.

Tevens kan opgemerkt worden dat, door het ontbreken van beschikbare locaties er op 4 locaties 2 stembureaus waren gehuisvest.

De betreffende stembureauleden zijn van mening dat één stembureau op de betreffende locaties voldoende is. Het huidige aantal stemdistricten bedraagt 55 en . rekening houdend met een blijvende goede bereikbaarheid is het mogelijk om voor de Provinciale Statenverkiezingen van 7 maart 2007 al 3 stembureau’s te laten vervallen. Dit  levert een besparing op van € 3.750,-. Na 7 maart wordt een verdere herindeling van de stemdistricten gemaakt.

 

-De mate van informatie over SWS naar de kiesgerechtigde

 

Bij de verkiezingen in 2006 zijn de kiesgerechtigden steeds zeer uitgebreid geïnformeerd over het SWS-stemmen,  omdat het hier een nieuwe manier van stemmen betrof. In de toekomst zal SWS-stemmen waarschijnlijk wet worden en zal iedereen er snel aan wennen. Voorgesteld wordt de ruime wijze van informeren voor de Provinciale Statenverkiezingen van 7 maart 2006 nog éénmaal te handhaven maar deze daarna te herzien en bij volgende verkiezingen wat terug te brengen waardoor een kostenbesparing bewerkstelligd zal kunnen worden.

 

-Handhaven 4e stembureaulid

 

Bij de laatste verkiezingen is voor de eerste keer een 4e stembureaulid per stembureau geïnstalleerd. De bedoeling was dat de leden zo ieder een pauze van enkele uren konden nemen tijdens de lange verkiezingsdag (15 uur). Dat initiatief werd zeer gewaardeerd alhoewel door de enorme drukte op de meeste bureaus geen pauze kon worden genomen. In maart zullen de welverdiende pauzes wel genomen kunnen worden. Daarom wordt voorgesteld het 4e stembureaulid structureel te handhaven. Het benodigde budget daarvoor is € 6.750,-

 

5. Voorstel:

 

Samengevat de voorstellen

-de SWS-werkwijze bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2007 toe te passen. Benodigd budget € 11.500,-.

-Voor 7 maart 2007 3 stembureaus laten vervallen. Besparing € 3.750,-

–de ruime mate van informatieverstrekking aan kiesgerechtigden m.b.t. SWS handhaven voor de Provinciale Statenverkiezingen en daarna herzien

-structureel handhaven van een 4e stembureaulid. Benodigd budget € 6.750,-

-in totaal is € 14.500 benodigd. Dit budget incidenteel ter beschikking stellen uit het budget van Verkiezingen voor 2008 opgenomen op de meerjarenbegroting. In 2008 vinden er vooralsnog geen verkiezingen plaats.

 

Hoogachtend,

 

C.M. Vloemans, Hoofd Burgerzaken

R.A. Mulder, Senior medewerker Burgerzaken