Bijlage V – Leidraad Interactieve Beleidsvorming

Instrumenten Interactieve Beleidsvorming

Eerste overzichtslijst van mogelijke instrumenten voor interactieve beleidsvorming.

10+: methode voor jeugdparticipatie
10+ (“ten plus”) is een spel: een spelbord zoals bij Monopoly met in het midden een plattegrond van de wijk of buurt waarop de bestaande voorzieningen zijn aangegeven en daaromheen in plaats van de Monopoly-straten de voorzieningen die de jeugd wenselijk achten.

Mogelijke opbrengst

• Eigen inbreng jongeren in beleid gericht op jongeren (draagvlak).
• Jongeren dragen zelf creatieve oplossingen aan (actieve deelname).
• Jongeren nemen eigen verantwoordelijkheid voor hun leefomgeving.

Korte omschrijving
Tenplus is een spel: een spelbord zoals bij Monopoly met in het midden een plattegrond van de wijk of buurt waarop de bestaande voorzieningen zijn aangegeven en daaromheen in plaats van de Monopoly-straten de voorzieningen die de jeugd wenselijk achten. Deze zijn geïnventariseerd tijdens bijv. een startbijeenkomst. De voorzieningen vormen de inzet van het spel. Deelnemers kunnen voorzieningen kopen en aan het einde van het spel blijkt aan welke voorzieningen zij geld willen uitgeven en wat er op welke locatie moet komen. Aan de hand van kaarten met vragen (ter vervanging van de Monopoly-kaarten ‘Algemeen fonds’) wordt een discussie op gang gebracht die extra informatie oplevert over wensen en mogelijkheden.

De aanpak

1. Formuleren van de beleidsvragen.
2. Werven van jongeren om deel te nemen aan het proces.
3. Startbijeenkomst waarop de gemeente de kaders aangeeft en jongeren aangeven welke behoeftes en wensen er leven.
4. Uitwerken van het spel: uitbeelden huidige situatie en voorzieningen; aangeven welke voorzieningen gewenst zijn; formuleren van discussiepunten in vraagstellingen.
5. Organiseren van de spelbijeenkomst.
6. Uitwerken van de uitkomsten en terugkoppelen naar deelnemers en bestuur.
7. Deelnemers op de hoogte houden van het verdere verloop van het beleidsproces en de rol die daarin de Tenplus – uitkomst speelt.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Verschillende schaalniveau’s: regio, stad, dorp, wijk of buurt.

Doelgroepen
Jongeren. Groep kleiner dan 50 personen.

Looptijd of frequentie
Eenmalig te gebruiken op een bijeenkomst.

Nadelen en risico’s

1. Jongeren denken snel dat de gemeente aan alle of veel wensen tegemoet zal komen, terwijl de mogelijkheden veel beperkter zijn. Desondanks moet de gemeente de jongeren wel duidelijk kunnen maken dat hun inbreng van wezenlijke invloed is geweest op de genomen besluiten.
2. Het uitwerken van het spel vergt een flinke tijdsinvestering.

Mate van invloed
Raadplegen of adviseren.

Meer informatie bij:
Provinciaal Instituut voor maatschappelijke ontwikkeling Noord-Holland (Primo-NH, www.primo-nh.nl, Handleiding Tenplus te bestellen via Primo, Postbus 106, 1440 AC Purmerend, tel. 0288-418700.

Varianten: Niet bekend

4e generatie-evaluatie
De methodiek van de Interactieve (4e generatie) Beleidsevaluatie is gericht op het veel scherper krijgen wat mensen echt vinden van een beleidsresultaat.

Mogelijke opbrengst

• Evaluatie wordt veel rijker dan gebruikelijk als alleen eendimensionaal bepaalde effecten worden gemeten
• Regelmatig leidt de werkwijze tot nieuwe denkrichtingen en perspectieven. Dus de start van een nieuwe beleidscyclus

Korte omschrijving
De methodiek van de Interactieve (4e generatie) Beleidsevaluatie is gericht op het veel scherper krijgen wat mensen echt vinden van een beleidsresultaat. Het werkt met een zogenoemde ‘360 graden –evaluatie’ Alle aspecten en invalshoeken waarmee burgers naar het beleidsresultaat kijken worden bij de evaluatie betrokken. Dus niet alleen de variabele die kan worden ontleend aan de doelstelling van het beleid. Omdat bij de meeste publieke vraagstukken al gauw een grote mate van ambiguïteit bestaat, is het ontoereikend om een resultaat alleen met eendimensionale indicatoren te waarderen. Dus, zelfs in de fase van evaluatie wordt een vorm van onderhandelen gebruikt.

De aanpak

1. Evaluatiecriteria worden ontleend aan de 'claims', 'concerns' en 'issues' (CCI's) van diverse belanghebbenden in plaats van uit te gaan van beleidsdoeleinden of -intenties. De term 'claim' verwijst naar verwachtingen ten aanzien van het beleid of programma, 'concerns' naar zorgen, en 'issues' naar discussiepunten. Deze CCI's zijn niet vooraf kenbaar, en moeten gaandeweg het onderzoek worden verkend. Naast het identificeren en beschrijven van de CCI's moet de evaluator achterliggende motiveringen en waardensystemen verhelderen met het oog op de onderhandeling en het doel van de evaluatie. Speciale aandacht moet uitgaan naar controversen. Hoewel het gebruik van kwantitatieve methoden niet wordt uitgesloten, geven de auteurs de voorkeur aan kwalitatieve methoden. Deze zijn geschikter als het gaat om inzicht te krijgen in doorleefde ervaringen.
2. Stakeholders zijn degenen wier belangen op het spel staan. Zij nemen actief deel aan de evaluatie, en zijn bij voorkeur betrokken bij de formulering van de vraag- en doelstelling, de selectie van betrokkenen en de interpretatie van bevindingen.
3. Het uitgaan van pluraliteit betekent in methodologisch opzicht dat het evaluatie 'ontwerp' zich geleidelijk ontwikkelt in samenspraak met belanghebbenden. De CCI's zijn vooraf immers niet volledig bekend. Het impliceert een open en inductieve in plaats van hypothetisch deductieve werkwijze.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Alle schaalniveaus waar iets te evalueren valt.

Doelgroepen
Actoren die men wil betrekken bij evaluatie; liefst breed betrokkenen omdat dan veel invalshoeken binnenkomen;

Nadelen
Het kan vermoeiend zijn om het gevoel te hebben steeds weer opnieuw te beginnen en over alles te moeten onderhandelen. Toch kan dit in bepaalde situaties een geheel nieuw licht op de zaak werpen. Als bereidheid niet bestaat om te veranderen, om macht te delen en om van de kant van de deelnemers te investeren moet je er niet aan beginnen. Maar soms bestaat ook in het bestuur een onbestemd gevoel dat het resultaat niet optimaal is en kan een brede vorm van evaluatie een aanleiding vormen voor een herkansing.

Aanpak Kunstgebouw
Sociale cohesie door samen iets met kunst te doen, dat is eigenlijk de kern van de aanpak van het Kunstgebouw.

Opbrengst
Samenwerking bevorderen
Versterken sociale cohesie
Verleiden tot actieve deelname

Korte omschrijving
Sociale cohesie door samen iets met kunst te doen, dat is eigenlijk de kern van de aanpak van het Kunstgebouw. Voorbeelden zijn: foto’s van iets dat bij de mensen op de vensterbank staat maken en die op alle brievenbussen plakken. Of met de hele flat een scheurkalender maken.

Aanpak
In overleg met een aantal bewoners en met de uitvoerend kunstenaars wordt per flat een plan gemaakt. Voorbeelden van plannen die in Delft zijn uitgewerkt zijn:

• Een scheurkalender “in Holland staat een flat”; de scheurkalender is te koop en de bewoners kiezen wat er met de opbrengst gebeurt.
• Mammoet in de vensterbank; de kunstenaars hebben van in alle flats iets bijzonders uit de vensterbank gefotografeerd. Zij woonden in die tijd in een leegstaand appartement in het flatgebouw, zodat de band met de bewoners groeide. De foto’s werden uiteindelijk op de brievenbussen in de hal beneden in de flat geplakt.
• Isaac de Costa aan tafel; in deze flat is in alle woningen een gedekte tafel gefotografeerd en een recept opgetekend. Dit leverde een prachtig kookboek op met schitterende foto’s.

Door samen met bewoners in een flat dit soort activiteiten te ontwikkelen, ontstaan gesprekken en contacten tussen de bewoners. Dit maakt dat men zich prettiger voelt in zijn eigen buurt.

Schaal
locatie

Doelgroepen
Flatbewoners

Looptijd of frequentie
Langdurig (aantal maanden)

Nadelen en risico’s
Project moet aansluiting vinden bij bewoners.

Mate van invloed
Het gaat hier meer om sociale cohesie dan om invloed bij beleidsvorming.

Meer info bij
Kunstgebouw, Stichting Kunst en Cultuur, provincie Zuid Holland

Varianten
-

Te combineren met
-

Beleidsmediator
Beleidsmediation is een proces onder begeleiding van een neutrale begeleider – de mediator - waaraan vertegenwoordigers van organisaties deelnemen die onderlinge tegenstellingen en verschillen willen overbruggen om tot wederzijds voordeel te kunnen samenwerken in een beleidsproject.
Mogelijke opbrengst

• Beleidsmediation brengt het aan elke interorganisationele samenwerking onderliggende conflict van belangen en visies boven tafel. Er kan dan geprobeerd worden om dit conflict op te lossen of er kan worden afgesproken om het te parkeren.
• Richten van de energie en vindingrijkheid van mensen op het onderwerp en het doel van samenwerking in plaats van op het bewaken van tegengestelde belangen.

Korte omschrijving
Beleidsmediation is een proces onder begeleiding van een neutrale begeleider – de mediator -  waaraan vertegenwoordigers van organisaties deelnemen die onderlinge tegenstellingen en verschillen willen overbruggen om tot wederzijds voordeel te kunnen samenwerken in een beleidsproject. De beleidsmediator is geen adviseur. Wel kunnen tussenproducten van de beleidsmediation ter beoordeling aan experts worden voorgelegd. De beleidsmediator is ook geen arbiter, die in al zijn wijsheid een oplossing aan partijen oplegt. Wel helpt hij de deelnemers aan een beleidsmediation om onder woorden te brengen op welke punten zij tegenover elkaar staan en op welke punten zij elkaar kunnen vinden. Daarna begeleidt hij hen door een creatief onderhandelingsproces naar een oplossing voor hun conflict en naar een basis voor samenwerking.

De aanpak

1. De procedure van een beleidsmediation heeft zowel elementen gemeenschappelijk met procedures van groepsbesluitvorming als met de procedure van een gewone mediation, maar wijkt ook van beide af. Zo vindt er voor de eigenlijke beleidsmediationsessie een intake plaats. De opbrengst wordt vastgelegd in een overeenkomst tussen de beleidsmediator en de opdrachtgever namens de deelnemers.
2. De beleidsmediator maakt vervolgens een ontwerp van de sessie of de sessies, dat hij op hoofdlijnen met de opdrachtgever bespreekt. Aan het begin van elke sessie zal de beleidsmediator dit ontwerp aan de deelnemers presenteren, hen vragen of zij daaraan hun medewerking willen geven en voorhouden dat zij altijd kunnen afhaken, maar wel graag na voorafgaande aankondiging en liefst met uitleg.
3. De procedure van de beleidsmediation wijkt vooral daarin van een ‘gewone’ professioneel gefaciliteerde groepsbesluitvorming af , dat eerst alle ruimte wordt gegeven aan wat de deelnemers scheidt.  Het is belangrijk dat elke deelnemer zijn verhaal vertelt. Pas daarna wordt er gewerkt aan overbrugging van die afstand en wordt daarvoor de aandacht gericht op het gemeenschappelijke tussen de deelnemers. Dat is conform de gang van zaken in een ‘gewone’ mediation.
4. Karakteristiek voor de beleidsmediation is weer de expliciete aandacht voor de door deelnemers beoogde meerwaarde van hun samenwerking, het beeld dat zij van het onderwerp van samenwerking hebben, aandacht voor de structuur van samenwerking, afspraken over hoe met elkaar om te gaan als het potentiële conflict inderdaad tot een botsing leidt en andere ‘beleidsmatige’ zaken. Maar net als bij een gewone mediation wordt er gewerkt aan het vestigen of herstellen van een relatie tussen de deelnemers die sterk genoeg is om een tijdelijke samenwerking met een welomschreven doel te dragen.
5. Het aantal sessies dat daarvoor nodig is, kan verschillen. Eén sessie zal doorgaans te weinig zijn. Meer dan een half dozijn sessies in de loop van een paar maanden is zeker teveel.
6. De beleidsmediation wordt afgesloten met een overeenkomst tussen de deelnemers, neergelegd in een contract, een convenant, een memorandum of understanding of letter of intent, ondertekend door mensen die hun organisaties mogen committeren.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Alle

Doelgroepen
Aanwijsbare belanghebbenden (meestal organisaties) die (potentieel) conflict hebben over een bepaald onderwerp.

Looptijd of frequentie
Eenmalig

Risico’s en nadelen
Meestal vergt het een grote zelfoverwinning voor het bestuur om te spreken in termen van een conflict en zeker om daar ondersteuning van buiten bij te halen. Verder zijn er alleen voordelen.

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren, coproduceren (basis leggen voor samenwerking)

Meer informatie bij
Mr. Marijke Knipscheer, Ministerie Verkeer en Waterstaat, bestuurslid van de Nederlandse mediatorsvereniging, 070-3518510

Burgeradvieskring
Een groep burgers die een dwarsdoorsnede vormt van de lokale samenleving formuleert antwoorden op basis van goede en evenwichtige informatie rondom een open probleemstelling.
Mogelijke opbrengst

·       Actieve deelname burgers aan politieke discussies.

·       Burgers helpen mee bij het zoeken naar oplossingen voor problemen.

Korte omschrijving

Een groep burgers die een dwarsdoorsnede vormt van de (gemeentelijke) samenleving formuleert antwoorden op basis van goede en eventwichtige informatie rondom een open probleemstelling. Onder begeleiding van een deskundige onafhankelijke moderator.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Dit instrument kan worden gebruikt op meerdere schaalniveaus,maar is vooral geschikt voor gemeenten.

Doelgroepen

Alle inwoners.

Looptijd of frequentie

Dit instrument is in principe incidenteel van karakter: je past het toe bij een bepaald vraagstuk.  Het kan natuurlijk ook voor langere tijd worden ingezet.

Dezelfde groep wordt dan vaker bij elkaar gebracht om oplossingen te bedenken. Dan kan het ook aantrekkelijk zijn om er een training aan te koppelen.

De aanpak

1.       Spelregels laten vaststellen door de gemeenteraad.

2.       Faciliteiten en middelen regelen.

3.       Werven van gewenste aantal burgers (wervingscampagne).

4.       Aanwijzen van een deskundige, onafhankelijke begeleider.

5.       Opstellen van de vraagstelling. Verzamelen van relevante informatie.

6.       Getuigen/deskundigen uitnodigen voor presentaties en bentwoording van vragen.

7.       Onkostenvergoeding + eventueel verlof regelen met werkgevers.

8.       Bijv. 2 of 3 daagse workshop organiseren.

9.       Uitwerking van het advies door de begeleider.

10.    Bestuur geeft binnen vastgestelde termijn een gemotiveerde reaktie.

11.    Bestuur betrekt het advies in vervolg van het beleidsproces (niet bindend).

Nadelen en risico’s

·       Het instrument is kostbaar. Het thema moet in ieder geval zwaarwegend genoeg zijn om een dergelijke investering te doen.

Meer informatie bij:

·       gemeente Den Haag

Varianten

·       Burgerjury

·       Burgerpanel (structurele variant)

Burgerjury
Burgers werpen vanuit een ander perspectief een blik op de aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Een bugerjury bestaat uit...
Mogelijke opbrengst

·         Inzicht in hoe een aanpak van een bepaald vraagstuk valt bij de burgers.

·         Opvattingen van de burgerjury kunnen een impuls geven aan samenwerking van de maatschappelijke partners en het halen van een hoger ambitieniveau.

·         Interesse van burgers in politieke besluitvormingsprocessen wordt vergroot.

Korte omschrijving

Burgers werpen vanuit een ander perspectief een blik op de aanpak van maatschappelijke vraagstukken

Een burgerjury bestaat uit een willekeurig geselecteerde groep van bijv. 10-15 burgers. De samenstelling van de jury is zo gekozen dat deze een afspiegeling vormt van de bevolking in een bepaald gebied. De jury’s worden begeleid en ondersteund door een onafhankelijke deskundige. De opdrachtgever voor de burgerjury kan een (raads)commissie of stuurgroep zij. Die vertaalt de opinies van de jury eventueel naar bestuurlijke voorstellen.

Toepasbaar op welk schaalniveau?

Dit instrument is toepasbaar op meerdere schaalniveaus: gemeentebreed of voor een bepaalde wijk en ook op regionaal niveau.

Doelgroepen

Alle inwoners of de inwoners van een bepaalde wijk of gebied.

Looptijd of frequentie

Dit instrument is in incidenteel van karakter: je past het toe bij een bepaald vraagstuk. 

De aanpak

1.       Beslissen dat een bepaald plan of bepaalde aanpak aan het oordeel van een burgerjury zal onderworpen.

2.       Spelregels voor burgerjury laten vaststellen.

3.       Faciliteiten en middelen regelen.

4.       Werven van gewenste aantal burgers (wervingscampagne).

5.       Aanwijzen van een deskundige, onafhankelijke begeleider.

6.       Getuigen/deskundigen uitnodigen voor presentaties en beantwoording van vragen.

7.       Onkostenvergoeding + eventueel verlof regelen met werkgevers.

8.       Bijeenkomst organiseren.

9.       Advies uitbrengen aan opdrachtgever.

10.    Opdrachtgever geeft binnen vastgestelde termijn een gemotiveerde reaktie.

11.    Bestuur betrekt het advies bij besluitvorming over vervolg van het beleidsproces (niet bindend).

Nadelen en risico’s

·       Het instrument is kostbaar. Het thema moet in ieder geval zwaarwegend genoeg zijn om een dergelijke investering te doen.

Meer informatie bij:

·       Provincie Flevoland (www.flevoland.nl)

Varianten

·       Burgeradvieskring

Burgerpanel (structurele variant)

Creatieve concurrentie
Nadat eerste ronde besluitvorming (probleem, inventarisatie van belangen en ideeën) heeft plaatsgevonden en richting van plan is geformuleerd kan ervoor gekozen worden om consortia in de gelegenheid te stellen gelijktijdig alternatieve plannen uit te werken.
Mogelijke opbrengst

• ideeën en oplossingen genereren
• complete plannen, gereed om te kiezen

Korte omschrijving
Nadat eerste ronde besluitvorming (probleem, inventarisatie van belangen en ideeën) heeft plaatsgevonden en richting van plan is geformuleerd kan ervoor gekozen worden om consortia in de gelegenheid te stellen gelijktijdig alternatieve plannen uit te werken. Deze consortia krijgen de opdracht beleidsopties te ontwikkelen op het betreffende terrein. In verschillende ronden worden parallelle oplossingen voor problemen ontwikkeld. Het bevoegd gezag geeft periodiek richting en sturing aan het proces, waarbij sommige beleidsopties afvallen en andere beleidsopties verder worden uitgewerkt en aangescherpt. Een en ander kan uitmonden in een breed gedragen convenant met een set van afspraken over de aanpak van het betreffende probleem.
Een variant is: in plaats van één projectgroep worden meerdere projectgroepen geïnstalleerd die grotendeels dezelfde opdracht krijgen. Deze projectgroepen rapporteren regelmatig aan de stuurgroep en aan het politiek bevoegd gezag. Stuurgroep en gezag geven vervolgens telkens richting aan het gewenste beleidsontwikkelingstraject.

De aanpak

1. (Eventueel gezamenlijk) vaststellen wat de randvoorwaarden zijn
2. Spelregels vaststellen
3. Tijd en middelen afspreken
4. Indien bedrijven meedoen, letten op mededingingsregels met oog op eventuele opdrachten bij realisatie

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Alle schaalniveau’s. Veronderstelt ook nog grote beleidsvrijheid in complexe problematiek waar creativiteit en invalshoeken maximaal gemobiliseerd moeten worden.

Doelgroepen
De doelgroep kan op verschillende manieren worden samengesteld. De deelnemende consortia kunnen bestaan uit maatschappelijke organisaties, bedrijven, wetenschappelijke instellingen, burgers en vertegenwoordigers van de gemeente. Maar ook kunnen in een interactief proces met burgers verschillende parallelgroepen burgers worden gevraagd onderling te concurreren met plannen. Dat is gedaan in Bijlmerpark, Amsterdam-Z.O.

Looptijd of frequentie
Inzet instrument is eenmalig, d.w.z. voor de duur van de beleidsvoorbereiding.

Nadelen
Vergt bereidheid om behoorlijk veel tijd en kennis te investeren.

Mate van invloed
Adviseren, coproductie

Meer informatie bij
Prof. Geert Teisman, EUR, de uitvinder van het begrip

Creatieve sessie
Bij een creatieve sessie zetten de deelnemers in groepjes hun ideeën om in iets tastbaars.
Opbrengst
Inzicht in wat er in de samenleving speelt
Versterken wederzijds begrip, ideeën genereren
Samenwerking bevorderen

Korte omschrijving
Bij een creatieve sessie zetten de deelnemers in groepjes hun ideeën om in iets tastbaars. Dat kan met klei, of met knippen en plakken van gekleurd papier, met verf en kwasten, etc. Het is een inspirerende en vaak verrassende manier om te achterhalen wat mensen belangrijk vinden in hun leefomgeving/in de stad/in het groen/etc. Door een vraagstuk op een creatieve manier te benaderen, krijgen elementen als gevoel, intuïtie, esthetiek ook een plaats in de normaal gesproken vaak zeer rationele discussie.
Het gaat uiteindelijk natuurlijk niet om het kunstwerk op zich, maar vooral om de discussie en ontwikkeling van ideeën, wederzijds begrip, consensus daarachter. In de terugkoppeling per groepje staat dat dan ook centraal.

Aanpak

1. Bepaal een vraagstuk, de speelruimte (wat valt er nog te bepalen, in te vullen), de mate van invloed en de doelgroep.
2. Kies een creatieve vorm uit, bijvoorbeeld kleien met verschillende kleuren klei, schilderen, knippen en plakken, muziek maken, etc. en zorg voor de benodigde materialen.
3. Organiseer de bijeenkomst, deel groepjes is of laat ze spontaan ontstaan (circa 3 tot 6 personen per groepje) en zorg voor voldoende begeleiding.
4. Zorg voor een goede terugkoppeling en geef aan wat er met de ideeën gaat gebeuren.
5. Laat daar zo mogelijk in een later stadium iets van zien.

Schaal
Buurt, wijk, dorp, stad, regio

Doelgroepen
Kunnen alle doelgroepen zijn. Sommige doelgroepen zullen wel iets meer aanmoediging en begeleiding nodig hebben dan andere. In totaal moet de groep niet al te groot zijn in verband met de benodigde tijd voor terugkoppeling per groepje.

Looptijd of frequentie
Incidenteel in te zetten.

Nadelen en risico’s
Mensen zijn het soms niet gewend om creatief bezig te zijn en hebben enige tijd of aanmoediging nodig om over een bepaalde gene heen te stappen. Speel daarop in door de wekvorm laagdrempelig te presenteren.

Mate van invloed
Raadplegen
Adviseren

Meer info bij
Mirjam Wingelaar, gemeente Zoetermeer

Varianten
zoals gezegd verschillende vormen van creatief zijn: schilderen, kleien, knippen en plakken, collages maken met gevonden voorwerpen, evt. ook foto’s nemen in de buurt en die tot een collage verwerken, etc. etc.

Te combineren met
Onder meer met de werkvorm ideeën verzamelen, delen en prioriteren

Delphi methode
Deelnemers met kennis van zaken worden gestimuleerd hun creativiteit aan te wenden en zich daarbij niet te laten beïnvloeden door zaken als groepsnormen e.d. Anonimiteit en zoeken naar consensus zijn belangrijke elementen.
Mogelijke opbrengst:

• Nieuwe ideeën
• Mogelijkheden voor consensus op toekomstscenario’s
• Aanbieders van dienstverlening ontdekken waarmee ze het beste kunnen inspelen op de behoeften van de doelgroepen/klanten

Korte omschrijving
Deelnemers met kennis van zaken worden gestimuleerd hun creativiteit aan te wenden en zich daarbij niet te laten beïnvloeden door zaken als groepsnormen e.d. Anonimiteit en zoeken naar consensus zijn belangrijke elementen.
Deelnemers worden in opeenvolgende ronden individueel ondervraagd  met een schriftelijke vragenlijst. De vragen kunnen een gesloten of juist een open karakter hebben.  Deze vragen worden in een groepsbijeenkomst gepresenteerd en kunnen ook via internet worden voorgelegd aan een grote groep mensen. Alle deelnemers formuleren individueel een antwoord. De antwoorden worden door de begeleider geanalyseerd, eventueel samen met de deelnemers. Men zoekt naar overeenstemming in opvattingen zonder die af te dwingen. Er kunnen meerdere ronden met bijeenkomsten worden gehouden. Aan het slot volgt zonodig een groepsdiscussie waarin de uitkomsten worden vastgesteld en/of uitgediept.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Op verschillende schaalniveaus: stad, wijk, dorp of voor een bepaalde doelgroep.

Doelgroepen
Alleen geschikt voor burgers die over voldoende kennis van zaken en inzicht in de materie beschikken.

Looptijd of frequentie
Wordt incidenteel toegepast binnen een beleidsproces.

De aanpak

1. Selecteren en uitnodigen van deelnemers.
2. Vragenlijst opstellen.
3. Voorleggen aan deelnemers op bijeenkomst of op internet.
4. Analyseren van (anonieme) antwoorden op groepsbijeenkomst  mogelijkheden voor consensus.
5. Gezamenlijke bespreking van de voorlopige uitkomsten.
6. Formuleren feedbackvragen voor verdere structurering en sturing van de discussie of formuleren van nieuwe vragen.
7. Opnieuw analyseren van de antwoorden.
8. Groepsdiscussie om tot conclusies te komen en tot verdere verdieping.
9. Verslag maken en toezenden aan deelnemers en besluitvormers.
10. Terugkoppeling besluitvormingsproces naar deelnemers.

Nadelen en risico’s
Er wordt veel gevraagd van de deelnemers. Het risico dat dit niet veel gewicht in de schaal legt, moet zoveel mogelijk beperkt worden.

Meer informatie bij:
Typ ‘Delphi methode’ in bij een zoekmachine op internet en u vindt diverse mogelijkheden.

Varianten
Niet van toepassing

Te combineren met:
Enquêtes onder burgers of doelgroepen kunnen aanvullende informatie geven.
Digitaal spel
Met een digitaal spel krijgen bewoners inbreng in ontwikkelingen en kan meteen de randvoorwaarde geld worden meegenomen.
Opbrengst
Inzicht in wat er in de samenleving speelt
Actieve deelname bevorderen

Korte omschrijving
Met een digitaal spel krijgen bewoners inbreng in ontwikkelingen en kan meteen de randvoorwaarde geld worden meegenomen.

Aanpak
Stel de belangrijkste vraagpunten vast en geef per vraagpunt verschillende opties die ook verschillen in kosten. Zorg voor een goede vormgeving, met ook de mogelijkheid om op een kaart bepaalde functies in de wijk in te vullen.
Zorg voor zo veel mogelijk automatische verwerking van de resultaten.

Schaal
Wijk, dorp

Doelgroepen
Alle (met computer)

Looptijd of frequentie
Incidenteel

Nadelen en risico’s
Bij vrijblijvende vorm is de kans op lage respons groot.
Maak deelname dus aantrekkelijk.

Mate van invloed
Raadplegen, Adviseren, Coproduceren

Meer info bij
www.caberg-malpertuis.nl

Varianten
Digi-enquête, schriftelijke enquête

Te combineren met
Mondelinge interviews om meer inzicht te krijgen
Gibsonmethode
Discussie over stellingen die in een aantal rondes worden geselecteerd als de stellingen waarover in de groep geen eenduidigheid bestaat.
Opbrengst
Inzicht in wat er in de samenleving speelt
Ideeën genereren
Advies

Korte omschrijving
Discussie over stellingen die in een aantal rondes worden geselecteerd als de stellingen waarover in de groep geen eenduidigheid bestaat.

Aanpak
De begeleider formuleert over het betreffende onderwerp 10 stellingen en schrijft deze op losse kaartjes.
De deelnemers lezen de kaartjes en mogen de stellingen waar ze het mee eens zijn oppakken. De stellingen die blijven liggen worden weggehaald (daar is niemand het mee eens). De opgepakte stellingen komen opnieuw op tafel.
Nu mogen de deelnemers de overgebleven stellingen opnieuw bekijken en de stellingen waar ze het niet mee eens zijn omdraaien. De stellingen die nu blijven liggen worden opnieuw weggehaald (daar is iedereen het mee eens).
De omgedraaide stellingen zijn de stellingen waarover onenigheid bestaat in de groep. Deze worden een voor een besproken. Het is daarbij niet van belang hoeveel voor- of tegenstanders er per stelling zijn; het gaat om de argumenten die men aanvoert.

Schaal
alle

Doelgroepen
alle

Looptijd of frequentie
incidenteel

Nadelen en risico’s
Moeilijk om eenduidige en goed bediscussieerbare stellingen te formuleren

Mate van invloed
Adviseren

Meer info bij
www.devraagaanbod.nl

Varianten
-

Te combineren met
-

Ideeën verzamelen, delen en prioriteren
Het bekendste voorbeeld van deze werkvorm is waarschijnlijk de geeltjes-plak-sessie: alle deelnemers krijgen een vraag voorgelegd en worden uitgenodigd 2 of 3 ideeën te formuleren.
Opbrengst
Ideeën genereren
Inzicht in wat er in de samenleving speelt
Verleiden tot actieve deelname

Korte omschrijving
Het bekendste voorbeeld van deze werkvorm is waarschijnlijk de geeltjes-plak-sessie: alle deelnemers krijgen een vraag voorgelegd en worden uitgenodigd 2 of 3 ideeën te formuleren. Alle ideeën worden verzameld en, al dan niet gegroepeerd in bepaalde categorieën, op flappen in de ruimte opgehangen. Vervolgens krijgt iedere deelnemer een of meerdere rode en een groene sticker(s) en kan die stickers bij de volgens hem of haar slechtste en beste ideeën plakken. Deze werkvorm geeft een goed inzicht in ideeën die bij doelgroepen leven en prioriteiten die zij daaraan toekennen.
Er zijn vele varianten mogelijk, zowel in de manier van verzamelen en delen van ideeën, als in de mate van in groepen werken en tot groepsideeën en groepsprioriteiten komen.

Aanpak

1. Bepaal de vraagstelling, de mate van invloed van de deelnemers, de speelruimte (waar valt nog iets over te beslissen, hoeveel geld is er etc.) en de doelgroep(en).
2. Organiseer de bijeenkomst en zorg daarbij voor goede uitleg, begeleiding en terugkoppeling en de aanwezigheid van de benodigde materialen. In de terugkoppeling kan natuurlijk ook aan mensen een toelichting op hun keuze worden gevraagd.
3. Geef aan wat er met de uitkomsten gaat gebeuren en wat de deelnemers daar in de toekomst van mogen verwachten te zullen merken.

Schaal
Locatie, buurt, wijk, dorp, stad, regio

Doelgroepen
Kan iedereen zijn, breed inzetbaar. Bij heel grote groepen is het makkelijker om de groep in tweeën of drieën te delen en als aparte groepen te beschouwen, anders duurt het heel lang voordat iedereen alle ideeën tot zich heeft genomen en geprioriteerd.

Looptijd of frequentie
Incidenteel

Nadelen en risico’s
Een nadeel kan zijn dat dit een van de meest bekende werkvormen is en dus als “afgezaagd” wordt ervaren. Door net een andere variant te kiezen kan dat worden ondervangen.

Mate van invloed
Raadplegen
Adviseren

Meer info bij
Iedere communicatieafdeling

Varianten
Wijze van verzamelen, delen en prioriteren.
In plaats van met geeltjes en groene en rode stickers, kunnen ook dozen met daarop de verschillende categorieën aangegeven worden neergezet en vellen papier uitgedeeld voor de ideeën. Na het in de goede doos inleveren van alle ideeën is het pauze en hangt de organisatie de ideeën aan waslijnen in de ruimte. Iedereen krijgt twee of meer knijpers van verschillende kleuren om weer de voorkeuren aan te geven.

Individueel vs groepsproces
In deze werkvorm kunnen alle deelnemers individueel deelnemen; hun eigen ideeën formuleren en hun eigen prioriteiten aangeven. Dit kan voordelen hebben omdat er dan een soort anonimiteit optreedt. Het kan echter ook wenselijk zijn om de deelnemers in groepen in te delen en hen als groep te vragen met een paar ideeën te komen (bij voorkeur minder ideeën dan er groepsleden zijn). De groepen kunnen vooraf zijn samengesteld of worden gekozen door de deelnemers.

Te combineren met
Bijvoorbeeld een creatieve sessie, als daarin ideeën naar voren zijn gekomen kunnen die met deze werkvorm worden geprioriteerd.

Infralab
Infralab bestaat uit een drietal opeenvolgende creatieve dialogen met een aantal weggebruikers en omwonenden (en dus geen ambtenaren!) om oplossingen te vinden voor een specifiek afgebakend verkeersprobleem.
Opbrengst
Ideeën genereren
Samenwerking bevorderen

Korte omschrijving
Infralab bestaat uit een drietal opeenvolgende creatieve dialogen met een aantal weggebruikers en omwonenden (en dus geen ambtenaren!) om oplossingen te vinden voor een specifiek afgebakend verkeersprobleem. De drie sessies zijn er voor de probleemformulering, de oplossing en het ontwerp. Rijkswaterstaat heeft deze methode ontwikkeld en het bleek een gouden greep om gebruikers en bewoners zelf de probleemstelling te laten formuleren. Het toewerken naar oplossingen en ontwerp vindt plaats in intensieve stemsessies waarin verdieping en prioritering plaatsvindt.

Aanpak
Infralab zoals het destijds heeft gedraaid bij Rijkswaterstaat bestaat niet meer. Nieuwe soortgelijke initiatieven zouden dan in analogie hiermee opnieuw opgezet moeten worden. Indien daaraan behoefte bestaat zijn bij Rijkswaterstaat wel goede beschrijvingen en evaluatiestudies beschikbaar.

Schaal
Locatie, buurt

Doelgroepen
Weggebruikers en omwonenden

Looptijd of frequentie
Incidenteel, drie sessies per onderwerp

Nadelen en risico’s
Het vergt een behoorlijke investering om een nieuwe variant van Infralab op te zetten. Onder meer werden vergoedingen aan de deelnemers uitgekeerd.

Mate van invloed
Coproduceren

Meer info bij
Rijkswaterstaat (070-3518277)

Varianten
In Nederland zijn ons geen varianten bekend, die zouden door gemeenten voor eigen situaties ontwikkeld kunnen worden. Gemeenten hebben er al eens mee kennis gemaakt in eigen lokale setting, zoals de gemeente Wassenaar, maar dan in verband met de Rijksweg A44. Het bijzondere is dat bij Infralab niet gezocht is naar een verscheidenheid aan stakeholders, maar dat een specifieke groep ervaringsdeskundigen (gebruikers van een weg, aanwonenden langs een traject) is gevraagd inbreng te leveren.

Inspiratiebezoek
Bij een inspiratiebezoek gaat een groep deelnemers vanuit de doelgroep een of meerdere relevante voorbeeldprojecten bezoeken.
Opbrengst
Genereren van ideeën
Versterken cohesie
Omgaan met weerstand

Korte omschrijving
Bij een inspiratiebezoek gaat een groep deelnemers vanuit de doelgroep een of meerdere relevante voorbeeldprojecten bezoeken. Belangrijk is dat er veel voor de doelgroep belangrijke aandachtspunten aan bod komen en daarmee zichtbaar serieus genomen worden. Bijkomend voordeel is dat men uit de eigen situatie is en dat een dergelijk bezoek en bijbehorende busreis vaak een informeel karakter hebben en daardoor ruimte bieden aan het uitwisselen van persoonlijke verhalen en zo bij kunnen dragen aan een groepsproces. Het kan een goed idee zijn om in het geval van een conflictsituatie beide partijen een voorbeeldproject te laten uitkiezen.

Aanpak

1. Stel het bezoeken van een voorbeeldproject voor aan de doelgroep als er al een vast omlijnde doelgroep is waarmee al een overlegsituatie bestaat.
2. Stel vast wie het voorbeeldproject selecteert of selecteren.
3. Bepaal waar het voorbeeldproject aan moet voldoen, welke vragen moeten er beantwoord kunnen worden.
4. Informeer bij collega’s, kennisinstanties, andere gemeenten naar voorbeeldprojecten die aan de voorwaarden voldoen.
5. Als de doelgroep nog niet vastomlijnd is en er nog geen overlegsituatie bestaat, volgt nu een algemene uitnodiging.
6. Organiseer het bezoek, vervoer, etc.
7. Koppel de resultaten van de dag, de antwoorden op de prangende vragen, etc., terug aan de doelgroep.
8. Geef aan wat de leerpunten zijn en wat nu de volgende stappen zijn.

Schaal
Locatie, buurt, wijk, stad, regio

Doelgroepen
Kunnen allerlei doelgroepen zijn, liefst een zo breed mogelijk samengestelde groep zodat er informele interactie tussen mensen met verschillende achtergronden kan ontstaan.

Looptijd of frequentie
Incidenteel

Nadelen en risico’s
Cynische of sceptische deelnemers kunnen de toon zetten.

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren. Eigenlijk raadpleeg je als project de ervaring van andere projecten.

Meer info bij
Mirjam Wingelaar, gemeente Zoetermeer 079 – 346 8294, m.e.wingelaar@zoetermeer.nl

Varianten
-

Internetforum
Veel internetforums stellen teleur. In deze omschrijving gaan wij uit van de opzet van de D-site van de gemeente Zaanstad, die wel positief uit de bus komt.
Mogelijke opbrengst:

• Kennis die aanwezig is in de samenleving rondom een beleidsvraagstuk wordt benut. Het kan leiden tot nieuwe ideeën.
• Inzicht in voorkeuren over mogelijke oplossingen / veranderingen.
• Helpt bij het trechteren van beleidskeuzes: wat is haalbaar, wat niet.
• Weten wat er leeft onder de bevolking rondom een beleidsvraagstuk.

Korte omschrijving
Veel internetforums stellen teleur. In deze omschrijving gaan wij uit van de opzet van de D-site van de gemeente Zaanstad, die wel positief uit de bus komt:
De discussie rondom een bepaald thema wordt niet overgelaten aan het vrije chat-verkeer. Het wordt onderworpen aan bepaalde economische regels. Bijdragen van deelnemers worden van een waardering voorzien door andere bezoekers van de site. Een mening wordt onderwerp van de werking van vraag en aanbod. Anderen kunnen erop stemmen: eens of oneens. Hoe meer medestanders een mening krijgt, hoe groter de invloed van mening wordt in de discussie. Meningen die de meeste invloed hebben gekregen leggen ook het meeste gewicht in de schaal bij de eindconclusies.

De aanpak

1. Besluitvorming om een thema op internet open te stellen voor discussie d.m.v. dit instrument en vaststelling van procesmatige en inhoudelijke kaders voor de discussie (startnotitie).
2. Vormen van een projectgroep en opstellen plan van aanpak.
3. Bepalen van de benodigde functionaliteiten van het forum.
4. Bouwen of aanschaffen (bij CMG wat betreft de ‘D-site’) van de applicatie.
5. Aanwijzen van redacteur of redactieteam en aanwijzen van een beheerder van de site/het forum.
6. Opstellen van een communicatieplan en uitvoeren van communicatie-activiteiten ter voorbereiding op de start van het forum.
7. Sturing op en begeleiding van de discussie en monitoring. Dit kan variëren van sturing op de randvoorwaarden (tegengaan van oneigenlijk gebruik etc.) tot actieve sturing (diverse mogelijkheden om discussie zonodig extra impulsen te geven).
8. Afsluiten van de discussie en redigeren van de eindconclusies.
9. Integreren van de eindconclusies in het beleidsproces.
10. Evaluatie: toetsing aan de vooraf gestelde doelstellingen en beoordeling van de functionaliteit en verbetermogelijkheden.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Op verschillende schaalniveaus: regio, stad, wijk, dorp of voor een bepaalde doelgroep.

Doelgroepen
Kan worden gebruikt voor verschillende doelgroepen: alle bewoners of bepaalde groepen bewoners. Meer dan 50 personen is geen probleem.

Looptijd of frequentie
Het kan eenmalig worden gebruikt (de investeringskosten zijn dan relatief hoog), maar ook regelmatig op meerdere beleidsthema’s.

Nadelen en risico’s

• Het instrument vraagt een forse financiële investering in het systeem en in menskracht (projectgroep, redactieteam, applicatiebeheer, communicatie).
• Risico dat je discussie ‘wegloopt’. Er moet goed op worden gestuurd.

Mate van invloed
Raadplegen en/of adviseren

Meer informatie bij:
Gemeente Zaanstad (www.zaanstad.nl)
Logica-CMG

Varianten
Internetforum met vrije discussie binnen bepaalde grenzen (bijv. www.vraaghetderaad.nl)

Te combineren met:

• Enquêtes onder burgers of doelgroepen kunnen aanvullende informatie geven.
• Internetpanel.

Internetpanel
Het internetpanel bestaat uit een representatieve groep burgers die bijv. eens per maand 10 minuten achter de computer gaan zitten om vragen over een bepaald plaatselijk onderwerp te beantwoorden.
Mogelijke opbrengst
Weten wat er onder de bevolking leeft over een bepaald onderwerp (bijvoorbeeld integratie/samen leven in diversiteit).

Korte omschrijving
Het internetpanel bestaat uit een representatieve groep burgers die bijv. eens per maand 10 minuten achter de computer gaan zitten om vragen over een bepaald plaatselijk onderwerp te beantwoorden. Op deze manier wordt ‘de mening van de burger’ gepeild om die te laten meewegen bij het nemen van besluiten. Het panel kan worden beschouwd als de antenne van het  gemeentebestuur.

De aanpak

1. Inrichten van een speciale enquêteringswebsite.
2. Brief aan (alle of geselecteerde) burgers om zich aan te melden voor het panel.
3. Informatiebijeenkomst voor panelleden of informatie via de website en eventueel e-mail en toekennen unieke toegangscode.
4. Binnen de gemeente een coördinator aanwijzen die de agenda van het panel inhoud geeft (welke onderwerpen komen wanneer voor een enquête in aanmerking?
5. Organiseren wie de enquêtes op de website plaatst en wie de resultaten verwerkt en bekend maakt (aan panelleden, aan opdrachtgever, aan burgers in het algemeen of belangstellenden).
6. Afspraken met panelleden over de mogelijkheid dat panelleden zelf onderwerpen aandragen.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Het is toepasbaar op verschillende schaalniveaus. Meestal wordt het gebruikt op gemeentelijk niveau, maar op wijkniveau kan het ook.

Doelgroepen
Alle burgers en daarbinnen alle belangrijke doelgroepen moeten vertegenwoordigd zijn om voldoende representatief te zijn. Of de doelgroepen ook naar evenredigheid vertegenwoordigd moeten zijn is een keuze (zie ook nadelen).

Looptijd of frequentie
Meestal wordt dit instrument structureel ingezet. Het kan ook voor een bepaalde periode. Men kan ook de samenstelling van het panel om de zoveel tijd wijzigen.

Nadelen en risico’s
Grote nadelen zijn er niet. Het kan wel lastig zijn om een goede afspiegeling van de bevolking te krijgen. Criteria daarvoor zijn altijd arbitrair.

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren

Meer informatie bij:

• Gemeente Enschede
• Sociaal Geografisch Bureau gemeente Dordrecht

Varianten

• Het burgerpanel of stadspanel
• internetforum

Te combineren met:

internetforum
Joint Factfinding
In een situatie waarbij er grote belangentegenstellingen zijn, is het van belang om aparte sessies te organiseren over het verzamelen en interpreteren van de feiten.
Mogelijke opbrengst

• Uitgaan van hetzelfde feitenmateriaal;
• Onderzoek en statistiek mede onderwerp maken van overleg voorkomt strijd (in en buiten de media) met tegenstrijdige rapporten en informatie.

Korte omschrijving
In een situatie waarbij er grote belangentegenstellingen zijn, is het van belang om aparte sessies te organiseren over het verzamelen en interpreteren van de feiten. Ook bijvoorbeeld bij inrichten van monitorinstrument milieubeweging betrekken; anders zullen de indicatoren niet iedereen overtuigen. De stelling dat wetenschap toch objectief is, ligt al ver achter ons. Vraagstelling en perspectief zijn vaak bepalend voor de uitkomst. Bouwen aan vertrouwen.

De aanpak
Allerlei werkvormen uit deze bundel zijn bruikbaar om op één lijn te komen.

1. Verken de omgeving, stakeholdersanalyse
2. Zorg voor vertrouwenwekkende projectorganisatie of onafh. mediator
3. Maak afspraken over spelregels
4. Bereik overeenstemming over de onderzoeksvragen
5. Leg die aan politiek en andere achterbannen ter goedkeuring voor
6. Bereik overeenstemming over eventueel in te schakelen bureau.
7. Zorg voor tussentijdse rapportagemomenten
8. Maak deadlines, maar voorkom dat kleine overschrijding meteen fataal wordt (zoals destijds bij gevoelig onderzoek Toekomst Schiphol gebeurde)

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Het is toepasbaar op verschillende schaalniveaus, met dien verstande dat er sprake met zijn van feitenonderzoek en van belangentegenstellingen.

Doelgroepen
Alle voor het onderwerp belangrijke doelgroepen moeten vertegenwoordigd zijn

Looptijd of frequentie
Eenmalige inzet.

Nadelen en risico’s
Free ridergedrag: meer onderzoek dan strikt nodig op kosten van de gemeenschap; Pas op voor meer loopgraven en deelbelangen dan nodig is; spreek deelnemers (‘belangenvertegenwoordigers’) dus vooral als persoon aan op hun persoonlijke deskundigheid.

Mate van invloed
Adviseren, coproduceren

Meer informatie bij:
TNO/STB, bijvoorbeeld Maarten van As en Mario Willems, 015-2695407

Jouw dag
Het betrekken van belanghebbenden bij een beleidsvoornemen met bijeenkomsten die specifiek gericht zijn op een homogene doelgroep.
Mogelijke opbrengst

• ideeën en oplossingen genereren
• verleiden tot actieve deelname
• beter inzicht op wat er in de samenleving speelt
• versterken van beeld van gemeente als ‘nabij burgers en organisaties’

Korte omschrijving
Het betrekken van belanghebbenden bij een beleidsvoornemen met bijeenkomsten die specifiek gericht zijn op een homogene doelgroep. De bijeenkomsten vinden plaats op plekken waar de doelgroep elkaar vaak ontmoet. Het is een manier om snel op de hoogte te komen van hun wensen en ideeën.

De aanpak
Voorbereiding:

• vaststellen wat het doel van de bijeenkomst is: wat wil je er uit halen?
• bepalen waar en hoe de bijeenkomsten zullen plaatsvinden
• het opstellen van een onderwerplijst/vragenlijst

De bijeenkomst:
het gesprek met de doelgroep: wat zijn hun wensen en ideeën, of wat zijn de problemen, of wat zijn mogelijke oplossingen gegeven een bepaald probleem aangeven wat er met de resultaten wordt gedaan en hoe teruggekoppeld wordt (indien men dat wenst)

Afsluiting:

• het verwerken van de reacties
• terugkoppeling/evaluatie

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Alle schaalniveau’s mits er een redelijk homogene doelgroep bepaald wordt.

Doelgroepen
De doelgroep mag niet te breed zijn. Het kiezen van een homogene doelgroep maakt het mogelijk de hele opzet (van uitnodiging tot de locatie) op een aantrekkelijke manier neer te zetten voor de betreffende doelgroep.

Looptijd of frequentie
Inzet instrument is eenmalig, kan ook langduriger ingezet worden.

Voor- en nadelen
Het is laagdrempelig. Mensen worden niet altijd bereikt en komen vaak niet naar bijeenkomsten. Dit geldt in het algemeen en voor sommige doelgroepen in het bijzonder. Door zelf naar specifieke hen toe te gaan met voor hen herkenbare/belangrijke onderwerpen is het mogelijk een redelijk homogene doelgroep toch te bereiken en bij de beleidsvorming te betrekken.

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren

Meer informatie bij
-

Kleine ergernissen
Om in een wijk de zogenaamde kleine ergernissen aan te pakken, of andersom, snelle verbeteringen door te voeren, kan de gemeente de inwoners van de wijk betrekken.
Opbrengst
Stimuleren actieve deelname
Bevorderen cohesie
Versterken imago als 'nabij burger'

Korte omschrijving
Om in een wijk de zogenaamde kleine ergernissen aan te pakken, of andersom, snelle verbeteringen door te voeren, kan de gemeente de inwoners van de wijk betrekken. In twee of drie stappen kunnen de bewoners aangeven welke zaken zij binnen het beschikbare budget graag anders zouden zien. Dit kan de betrokkenheid van de bewoners bij hun buurt vergroten en bijdragen aan een goed imago van de gemeente.

Aanpak

1. Bepaal in een buurt waar bepaalde klachten spelen of waar sowieso onderhoudswerkzaamheden op het programma staan, het budget en de mogelijkheden voor aanpassingen.
2. Stuur de bewoners een brief met de bedoeling, de mogelijkheden, de randvoorwaarden en de vervolgstappen vanaf nu en nodig hen uit een aantal verbeteringen in hun buurt aan te geven.
3. Maak een lijst van de aangegeven verbeteringen, geef de kosten daarvan aan en het beschikbare budget en stuur de bewoners opnieuw een brief waarin je hen uitnodigt uit de lijst een eerste tweede en derde keuze te maken, binnen het beschikbare budget.
4. Bepaal welke maatregelen het meest gewenst zijn en voer deze binnen afzienbare tijd uit.
5. Koppel de resultaten terug naar de bewoners (zodat zij ook als zij deze keer niet hebben meegedaan, wel zien dat er iets gebeurt en zij volgende keer wellicht ook meedoen).

Schaal
Locatie, buurt, wijk

Doelgroepen
Buurtbewoners

Looptijd of frequentie
Incidenteel, meerdere contactmomenten per toepassing

Nadelen en risico’s
De snelheid in een dergelijk proces houden is van groot belang om bij de bewoners geloofwaardig te blijven.

Mate van invloed
Coproduceren

Meer info bij
Gemeente Deventer, aanpak openbare ruimte in Colmschate

Varianten
Er zijn meerdere stappen in te bouwen, als de eerste resultaten daarom vragen. Een tussenstap van het ergens kunnen bekijken van verschillende materialen of speeltoestellen bijvoorbeeld kan nuttig zijn.

Te combineren met
een infomarkt of buurtbijeenkomst.

Kwaliteitspanel
Het kwaliteitspanel bestaat uit een aantal inwoners van de stad. Het test verschillende onderdelen van dienstverlening van de gemeente.
Opbrengst
Inzicht wat in de samenleving speelt
Adviseren
Ideeën genereren

Korte omschrijving
Het kwaliteitspanel bestaat uit een aantal inwoners van de stad. Het test verschillende onderdelen van dienstverlening van de gemeente. Vervolgens gaat het panel de dialoog aan met de dienstverlenende organisatie over resultaten en aanbevelingen.

Aanpak
De gemeente zorgt voor geld voor een projectleider die veel voorbereidend en ondersteunend werk verricht. Het panel kiest zelf de onderwerpen, werkt mee aan de ontwikkeling van de kwaliteitstoets en voert de kwaliteitsinventarisatie uit. Waar nodig wordt externe deskundigheid ingehuurd voor onderzoek, om deze fase te begeleiden. Vervolgens vindt een gesprek plaats met de dienstverlenende organisatie over resultaten en aanbevelingen. Die dialoog vormt een essentieel onderdeel van de methode. Over elk van de onderzochte onderwerpen wordt een rapport gemaakt.

Schaal
Stad

Doelgroepen
Vertegenwoordiging van verschillende groepen in de gemeente

Looptijd of frequentie
Permanent of langdurig

Nadelen en risico’s
De organisatie moet bereid zijn iets met de uitkomsten te doen.
Er moeten financiën beschikbaar zijn voor ondersteuning.

Mate van invloed
Afhankelijk van wat het ontvangende organisatieonderdeel ermee doet: adviseren / coproduceren

Meer info bij
Landelijke centrum opbouwwerk in Den Haag

Varianten
-

Te combineren met
-
Lagerhuis
Zoals de opzet van het Engelse parlement wordt gebruikt voor het tv-programma, kan een bijeenkomst met discussie ook op deze wijze plaatsvinden.
Mogelijke opbrengst

• Verkrijgen van gedeelde kennis/verrijking kennis
• Versterken wederzijds begrip
• Beter inzicht volksvertegenwoordiging en bestuur op wat er in de samenleving speelt
• Ervaringsuitwisseling
• Versterken beeld van gemeente als ‘nabij burger en organisaties

Korte omschrijving

Zoals de opzet van het Engelse parlement wordt gebruikt voor het tv-programma, kan een bijeenkomst met discussie ook op deze wijze plaatsvinden. Vormvariaties mogelijk.

De aanpak

1. Opzet a la Lagerhuis met twee rijen deelnemers tegenover elkaar. Duidelijke spelregels afspreken.
2. Discussie wordt ingeleid met een prikkelend betoog of door voor- en tegenstander. Ook mogelijk: inleiding op onderwerp door discussieleider en vervolgens zaal reageert op prikkelende stellingen door plaats te nemen bij de rij ‘eens’ of de rij ‘oneens’. Discussieleider vraagt mensen hun mening toe te lichten en op elkaar te reageren.
3. Discussie samenvatten (per onderwerp of aan het einde). Door inleider, discussieleider of aparte jury. Jury kan prima uit bestuurders bestaan.
4. Prijzen voor beste debater, etc.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Alle

Doelgroepen
Geen bijzonderheden

Looptijd of frequentie
Eenmalig

Voor- en nadelen
Discussievorm is herkenbaar voor mensen.

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren

Meer informatie bij
Gemeente Zoetermeer, Ted Kuiper, tel. 079 – 3468830

Lusten en lasten
Een groep bewoners krijgt de lusten, een budget, en ook de lasten, een grote mate van zelfwerkzaamheid om de ideeën en wensen te realiseren.

Opbrengst
Cohesie
Actieve deelname
Verantwoordelijkheid
Ideeën

Korte omschrijving
Een groep bewoners krijgt de lusten, een budget, en ook de lasten, een grote mate van zelfwerkzaamheid om de ideeën en wensen te realiseren.

Aanpak
Bewoners geven de voor hen belangrijke thema’s aan en daarbinnen worden de ideeën van de bewoners geïnventariseerd in zogenaamde werkplaatsbijeenkomsten met bewoners en professionals. Vervolgens wordt door middel van een enquête gecheckt of dit inderdaad de belangrijkste ideeën zijn.
Door een uitvoeringsteam, bestaande uit bewoners, gemeente en woningcorporatie, worden de ideeën beoordeeld en waar mogelijk aan elkaar gekoppeld.
Daarna vindt een verkiezing plaats van de ideeën door de bewoners of een vertegenwoordiging van de bewoners.
In een informatieavond wordt toegelicht welke ideeën zijn verkozen en welke niet en waarom niet. De niet verkozen ideeën blijven staan voor een volgende verkiezingsronde.

In de uitvoering werken de bewoners samen in een taakgroep. Desgewenst wordt men door een opbouwwerker en of externe deskundigen ondersteund. De taakgroep omschrijft de uit te voeren maatregelen in taakopdrachten en voert deze uit of fungeert als opdrachtgever voor de uitvoering.

Schaal
Buurt/ locatie

Doelgroepen
Buurtbewoners

Looptijd of frequentie
Langdurig

Nadelen en risico’s
Voldoende bewoners moeten bereid zijn mee te doen.

Mate van invloed
Coproduceren / meebeslissen

Meer info bij
informatie@sal-breda.org

Olympiade Conferentie
Een Olympiade conferentie bestaat uit drie rondes. Het centrale idee is dat verschillende groepen een vraagstelling steeds integraler gaan benaderen.
Opbrengst
Begrip
Ervaringsuitwisseling
Draagvlak proces

Korte omschrijving
Een Olympiade conferentie bestaat uit drie rondes. Het centrale idee is dat verschillende groepen een vraagstelling steeds integraler gaan benaderen. Zo ontstaat bij de groepen steeds meer begrip voor de totale afweging.

Aanpak
In de eerste ronde benaderen de groepen (ringen) de centrale vraagstelling vanuit hun eigen ring (eendimensionaal). Iedere groep vormt standpunten over het onderwerp. Deze worden kort plenair gedeeld zonder dat er discussie plaatsvindt.
In de tweede ronde krijgen de groepen de opdracht een ander gezichtspunt mee te nemen (randvoorwaarde als geld of tijd, of de standpunten van een andere groep). Opnieuw formuleert iedere groep standpunten, of passen de groepen de eerder geformuleerde standpunten aan.
In de derde ronde komen alle standpunten samen in een plenaire discussie.

Schaal
Alle schaalniveaus zijn mogelijk

Doelgroepen
Heterogene doelgroep, zodat meerdere homogene doelgroepen te vormen zijn.

Looptijd of frequentie
Incidenteel

Nadelen en risico’s
Goede discussieleider voor de laatste ronde is essentieel.

Mate van invloed
Raadplegen, Adviseren

Meer info bij
www.opbouwwerk.nl/projecten.html#olympiade

Varianten
-

Te combineren met
-

Ontwerpatelier
In een ontwerpatelier gaan de deelnemers zelf aan de slag met de invulling van een bepaald gebied.
Opbrengst
Bevorderen van actieve deelname
Begrip creëren voor verschillende standpunten
Samenwerking verbeteren
Compromis / consensus
Ideeën opdoen

Korte omschrijving
In een ontwerpatelier gaan de deelnemers zelf aan de slag met de invulling van een bepaald gebied. Binnen de gegeven kaders en randvoorwaarden werken de deelnemers in kleine groepjes aan een deelaspect (water en groen, hoogbouw vs laagbouw, infrastructuur, etc.) of aan het gehele vraagstuk. Deze werkvorm bevordert het begrip voor de verschillende standpunten en maakt bijzondere en vernieuwende oplossingen mogelijk. De uitwerking kent vele varianten, zoals het maken van een schets (heel vrij) tot het leggen van een puzzel uit van tevoren opgestelde varianten (bijvoorbeeld een gebied in drieën knippen en van tevoren voor elk van de drie gebieden verschillende inrichtingsvarianten opstellen).

Aanpak

1. bepaal de doelgroepen.
2. stel de randvoorwaarden en kaders vast (vastgesteld beleid, aantal te huisvesten personen, randvoorwaarden groen en water, etc., etc. ) en bedenk een eenvoudige manier om de belangrijkste kaders en randvoorwaarden toe te lichten aan de deelnemers.
3. nodig de deelnemers uit en leg in de uitnodiging duidelijk uit wat de bedoeling van de bijeenkomst is en wat de status van de uitkomst(en), oftewel; welke inbreng hebben de mensen?
4. regel zaal en catering.
5. bereid openingswoord voor met algemene achtergrond van het project, kader en randvoorwaarden en uitleg van wat er de rest van de bijeenkomst gaat gebeuren en hou het geheel zo kort mogelijk.
6. regel begeleiders per groepje of twee groepjes van deelnemers die de groepjes kan helpen herinneren aan de kaders en randvoorwaarden en die (heftige) discussies kan leiden.
7. vraag alle groepjes kort de kern van hun ontwerp te presenteren.
8. sluit de bijeenkomst af met een samenvatting en een herhaling van wat er met de opbrengst gaat gebeuren en wanneer je iets terugkoppelt (let op dat er niets wordt toegezegd dat misschien niet kan worden nagekomen…) .

Schaal
Buurt / locatie
Wijk

Doelgroepen
Wijkbewoners, deelraadsleden, bewonersverenigingen, woningcorporaties, ouderen, gehandicapten, natuur- en milieuverenigingen, andere belangengroepen, etc. In totaal liever niet meer dan zo’n 50 personen.

Looptijd of frequentie
Het is een eenmalig in te zetten werkvorm.

Nadelen en risico’s
Risico is dat het kader en de randvoorwaarden erg complex zijn. Risico is ook dat de gekozen mate van vrijheid in het ontwerpen niet aansluit bij de doelgroep; afhankelijk van de mate waarin de doelgroepen makkelijk zelfstandig kunnen werken en ideeën kunnen genereren kan gekozen worden voor een meer vrije vorm van ontwerpen of een meer voorgestructureerde vorm zoals met de puzzelstukken.

Mate van invloed
Adviseren, Meebeslissen

Meer info bij
Remko Iedema, voor variant met puzzelen: remko.iedema@hetnet.nl

Varianten
-

Te combineren met
-

Open huis
Het betrekken van belanghebbenden bij een beleidsvoornemen van een bestuursorgaan door middel van het houden van een ‘open huis’.
Mogelijke opbrengst

• Verkrijgen van gedeelde kennis/verrijking kennis
• Versterken wederzijds begrip
• Verleiden tot actieve deelname
• Draagvlak voor beleids(onderdelen)
• Draagvlak voor proces
• Versterken van beeld van gemeente als ‘nabij burger en organisaties’

Korte omschrijving
Het betrekken van belanghebbenden bij een beleidsvoornemen van een bestuursorgaan door middel van het houden van een ‘open huis’. Er wordt een ruimte ingericht, een open huis, waar burgers naar binnen kunnen gaan om, zonder uitnodiging, te komen kijken. Op basis van bijvoorbeeld een eerder gehouden werkatelier, zijn robuuste uitspraken naar voren gekomen die tot stellingen zijn geformuleerd. In het open huis zijn deze stellingen opgehangen. De plek is erg aanlokkelijk, bijvoorbeeld door de muziek en de sfeer, waardoor mensen naar binnen gaan en gaan kijken. Binnen kunnen ze reageren op de stellingen, die ondersteund worden door de aanwezigheid van maquettes. Ook worden er enquêtes afgenomen.

De aanpak
Voorbereiding:

• het vaststellen van het doel: wat wil je bereiken
• het inventariseren van de uitkomsten van het eerder gehouden bijeenkomst (bv werkatelier)
• het herformuleren van de uitspraken afkomstig uit dit atelier tot stellingen
• het organiseren van een ruimte: wat voor soort open huis moet het worden
• het maken van de enquête
• het organiseren van de faciliteiten zoals maquettes, de borden waar de stellingen hangen + stickers. Veel aandacht voor uitnodigende sfeer zoals muziek en foto’s.
• het uitnodigen per brief van de deelnemers aan eerdere bijeenkomst(en)
• het plaatsen van een aankondiging in de lokale media en op het internet
• het regelen van een voorzitter voor de open huis bijeenkomst

Het open huis:

• de voorzitter leidt de bijeenkomst. Er wordt uitgelegd wat er van de deelnemers wordt verwacht, hoe het stickeren werkt en dat men graag wil dat de deelnemers de enquête invullen.
• na afloop van het stickeren evalueert de voorzitter de bijeenkomst.
• er wordt aangegeven wat de vervolgprocedure is.

Afsluiting:

• het organiseren van een slotmanifestatie: de uitkomst van het Open Huis.
• het op de hoogte stellen van de deelnemers van het Open Huis d.m.v. een brief.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Van buurt tot stedelijk niveau

Doelgroepen
De doelgroep bestaat belanghebbende burgers. Het moet mogelijk zijn een discussie te houden. Maximaal rond de 50 personen. Daarnaast is dit afhankelijk van de ruimte.

Looptijd of frequentie
Een open huis wordt eenmalig georganiseerd.

Voor- en nadelen
Voordelen

• de werkvorm kan vroeg in het proces worden ingezet
• er is erg veel ruimte
• het is een erg laagdrempelige werkvorm
• het is voor alle leeftijdscategorieën een leuke/interessante werkvorm (lounge muziek trekt de jongeren aan, de sfeerfoto’s en de maquettes de ouderen)
• het is kan erg verrassend zijn voor de deelnemers

Nadelen

• de kosten zijn relatief hoog
• het succes van de bijeenkomst is sterk afhankelijk van wie er aan de ateliers hebben deelgenomen (en de kwaliteit van de stellingen die hier uit voort zijn gekomen)

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren

Meer informatie bij
Gemeente Dordrecht / Theo Venhovens

Te combineren met:
Werkatelier

Open Space
Het gaat om een (werk)conferentiemodel geschikt voor grote groepen. De Open Space aanpak van Harrison Owen maakt mogelijk om over de ‘echte’ onderwerpen te praten in een informele sfeer.
Mogelijke opbrengst

• Verkrijgen van gedeelde kennis/verrijking van kennis
• Ideeën/oplossingen genereren
• Versterken wederzijds begrip
• Realisatie compromissen en consensus
• Verleiden tot actieve deelname
• Omgaan met emoties/weerstand
• Draagvlak voor proces
• Ervaringsuitwisseling

Korte omschrijving
Het gaat om een (werk)conferentiemodel geschikt voor grote groepen. De Open Space aanpak van Harrison Owen maakt mogelijk om over de ‘echte’ onderwerpen te praten in een informele sfeer. Open Space leidt tot debat en ervaringsuitwisseling in een ontspannen sfeer en dat geeft vaak een enorme kick en genereert veel energie.

De aanpak
Uitgangspunten en spelregels:

• Uit het hart. Iedere deelnemer kan zich aanmelden als werksessieleider
• De wet van twee voeten: kies als deelnemer de sessie die je het meest aanspreekt, verlaat een sessie als je er onvoldoende kunt leren of kunt bijdragen of als het tegenvalt.
• Maak je geen zorgen: stel je wat los op.
• Er zijn vier manieren om deel te nemen. Initiatiefnemer, deelnemer, toerist of ‘randfiguur’. Kies een rol die bij je past, voel je vrij om te gaan en staan waar je wilt.

Open Space biedt deelnemers de kans om intensief met elkaar in gesprek te komen over thema’s die hen echt ter harte gaan. Het gaat daarbij om thema’s die passen binnen een hoofdonderwerp en de context van het programma. De volgende elementen zijn van belang:

• Tijdens de bijeenkomst wordt voornamelijk in kleine – steeds wisselende – groepen gewerkt. Iedere gespreksronde van een uur heeft nieuwe thema’s, een andere groepssamenstelling en andere werksessieleiders. Gemiddeld zijn er vijf deelnemers per werksessie.
• Iedere deelnemer kan zich in de plenaire openingszitting aanmelden als leider van een werksessie, als het thema hem maar ter harte gaat. Wie dat wil, maakt een affiche op A3 formaat met daarop het thema en de eigen naam. Daarna ga je voor de totale groep staan en zegt: ‘Mijn naam is… en ik leid een sessie over…’. Daarna hang je je affiche op in het grote programmarooster. In korte tijd na aanvang is het gedetailleerde programma duidelijk. Op het programmarooster met alle affiches is ‘wie’, ‘wat, ‘waar’ en ‘wanneer’ te zien. Dit programma kan zich in de loop van de tijd nog wat veranderen. Sommige aangekondigde sessies zullen vervallen (bv weinig belangstelling) en nieuwe worden toegevoegd.
• Niet alleen het aanbod heeft een open karakter, ook de deelname aan de sessies is volledig open. Als deelnemer ben je vrij te gaan en te staan waar je wilt. Ook tijdens een sessie kun je verhuizen naar een andere sessie. Niet interessante sessies krijgen geen deelnemers of verliezen ze gaandeweg, terwijl interessante sessies nog in omvang kunnen groeien.
• De begeleider denkt mee in de voorbereiding van Open Space en begeleidt de plenaire sessies. Hij/zij zorgt bij start voor de uitleg. Daarnaast is zijn rol letterlijk en figuurlijk ‘holding the space’.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Alle

Doelgroepen
Is een large group interventie techniek, dus geschikt voor grote groepen.

Looptijd of frequentie
Duurt minimaal drie uur, voor het beste resultaat één tot drie dagen.

Voor- en nadelen

• Mensen raken enthousiast en worden aangemoedigd tot actie, de vervolgstap moet hierop aansluiten. Gebeurt dat niet dan is het resultaat negatief en raken deelnemers ontmoedigd.
• Als gekozen wordt voor een beperkte duur dan heel goed in de gaten houden dat de resultaat helder wordt, bij een langere duur ontstaat vanzelf het besef dat het niet vrijblijvend is en dat er resultaat bereikt moet worden op het vraagstuk.

Mate van invloed
Adviseren, coproduceren, meebeslissen

Meer informatie bij
Aanpak is ontwikkeld door Harrison Owen, USA.
www.openspaceworld.com
Preferentiemeter
Met de preferentiemeter wordt gemeten welke prioriteiten burgers, deskundigen, bestuurders toekennen aan verschillende voorstellen, waaruit de mate van draagvlak kan worden afgeleid.
Mogelijke opbrengst

• Weten wat er leeft onder de bevolking over de huidige situatie.
• Inzicht in voorkeuren over mogelijke oplossingen / veranderingen.
• Helpt bij het trechteren van beleidskeuzes.
• Maakt besluitvorming transparant.

Korte omschrijving
Met de preferentiemeter wordt gemeten welke prioriteiten burgers, deskundigen, bestuurders toekennen aan verschillende voorstellen, waaruit de mate van draagvlak kan worden afgeleid. De discussie kan zich dan toespitsen op de onderdelen waar minder overeenstemming over bestaat. Geïnteresseerden kunnen het prioriteitstellingprogramma via internet openen en via een vraagstelling hun keuzen ‘aanklikken’. Het betreft een aantal keren achter elkaar kiezen uit twee objecten uit een grotere reeks. Deze objecten worden dus steeds ‘paarsgewijs’ vergeleken.
De preferentiemeter kan ook worden gebruikt tijdens een bijeenkomst met bewoners of andere doelgroepen.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Op verschillende niveaus: stad, wijk en dorp.

Doelgroepen
Kan worden gebruikt voor verschillende doelgroepen: alle of bepaalde groepen bewoners (bijvoorbeeld ondernemers), professionals of bestuurders.

Looptijd of frequentie
Wordt incidenteel toegepast binnen een besluitvormingsproces.

De aanpak

1. Bepalen welke verbeter- of inrichtingsmaatregelen in aanmerking komen.
2. Invulschema maken op de website of het computerprogramma (bij gebruik op een themabijeenkomst).
3. Voldoende publiciteit geven aan de preferentiemeter en de website via stadsblad en wijkbladen.
4. Organiseren van de themabijeenkomst en in geval de preferentiemeter ook op internet is gebruikt zorgen dat de resultaten daarvan beschikbaar zijn.
5. De gegevens verwerken en de deelnemers hun ‘individuele rangorde’ toezenden. Deze komt alleen voor de deelnemer zelf beschikbaar.
6. Na sluiting van de deelnametermijn worden de individuele rangordes van alle beoordelaars samengevoegd en ontstaat er een ‘collectieve rangorde’. Hieruit kan worden afgeleid voor welke maatregelen of acties het meeste draagvlak bestaat onder de beoordelaars.
7. Aan de hand van individuele persoonsgegevens is desgewenst een prioritering per deelgroep te genereren, bijvoorbeeld naar herkomst, leeftijd, betrokkenheid en dergelijke.
8. De uitkomsten van de preferentiemeter en eventueel themabijeenkomst inbrengen in het besluitvormingsproces.
9. Deelnemers gericht en burgers in het algemene informeren over de besluitvorming en de afwegingen, waaronder de invloed die de uitkomst van de preferentiemeter heeft gehad op de keuzes die zijn gemaakt.

Nadelen en risico’s

• Intensieve voorbereiding nodig: er moeten voldoende alternatieven voorhanden zijn en goed zijn uitgewerkt om ze als keuzemogelijkheid voor te kunnen leggen aan burgers.
• Deze methode wekt de verwachting bij burgers dat de meerderheid zijn zin zal krijgen. Dat strookt niet altijd met de uitkomsten van de politieke besluitvorming.
• Arbeidsintensief ten aanzien van de verwerking van reacties en het informeren van de deelnemers.

Meer informatie bij:

• Gemeente Almere
• www.quintessens.nl

Varianten
‘Direct ranking’ (= rangschikken). In plaats van voorkeuren aangeven wordt een rangorde aangegeven in te nemen maatregelen (bijv. bij het onderhoud van de directe leefomgeving)

Te combineren met:

• stadsgesprek
• wijkplatform
• interviews

Real time branding
Samengevat komt deze techniek neer op het uitnodigen van rechtstreeks betrokkenen (bewoners, leden, etc.) in een bijeenkomst van 2 1/2 dag en hen te vragen hun toekomstvisies op papier te (laten) verbeelden.
Mogelijke opbrengst
Veel beleid begint vanuit afzonderlijke problemen. De aard en de omvang van de problemen is niet voor elke doelgroep of bewonerscategorie in een wijk hetzelfde. De samenhang en verbindende factoren tussen de aanpak en hoe diverse bewonersgroepen de problemen ervaren blijven vaak onderbelicht. De generieke bindingsfactoren in het gebied verdwijnen en de bewoners leven niet meer met elkaar maar langs elkaar. Deze techniek gaat uit van het ontwikkelen van totaalvisie op de stad, wijk of buurt.
Er wordt op niveau van waarden met elkaar gecommuniceerd (verg. de waarden achter een Merk of symbool schuilgaan, vandaar Branding).

Korte omschrijving
Samengevat komt deze techniek neer op het uitnodigen van rechtstreeks betrokkenen (bewoners, leden, etc.) in een bijeenkomst van 2 1/2 dag en hen te vragen hun toekomstvisies op papier te (laten) verbeelden. Ter compensatie van ontbrekend tekentalent zijn tekenaars aanwezig. De mensen presenteren hun ‘beeld’ zelf met een toelichting waarom zij tot deze visie komen. Daardoor komen snel en onbevangen de echte beweegredenen van de mensen in termen van waarden op tafel en kan het debat in die termen verder worden gevoerd. Meer dan cognitieve vaardigheden en invalshoeken worden aangesproken.

De aanpak

• Bel RTB
• Uitgebreide Voorbereiding;
• Weekend + voor de eigenlijke sessie
• Nazorg

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Van buurt tot stedelijk niveau; wordt ook vaak bij organisaties toegepast: overal waar gemeenschappelijk gevoel bij het geheel wordt verondersteld

Doelgroepen
De doelgroep bestaat belanghebbende burgers. Kan met meer dan 50 personen.

Looptijd of frequentie
Real time branding wordt eenmalig georganiseerd.

Nadelen en risico’s
• Kostbaar en tijdsintensief; meerwaarde moet dit rechtvaardigen

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren, coproductie

Meer informatie bij
Real time branding bv, tel 0294-299222

Referendum
Een referendum kan raadgevend zijn aan de politiek of zelfs besluitvormend.
Opbrengst
Inzicht
Verantwoordelijkheid

Korte omschrijving
Een referendum kan raadgevend zijn aan de politiek of zelfs besluitvormend. In beide gevallen is het op te vatten als een interactieve werkvorm, omdat doelgroepen invloed hebben op besluitvorming rondom een specifiek onderwerp. Dat geldt natuurlijk des te meer als de doelgroepen ook zijn betrokken bij het ontwerpen van de mogelijke oplossingen, invullingen, aanpakken e.d.

Aanpak

1. Formuleer het vraagstuk en de voorliggende keuzes.
2. Organiseer publiciteit rondom het vraagstuk en de keuzes en zo mogelijk informatiebijeenkomsten, debatten, etc.
3. Combineer het referendum indien mogelijk met een verkiezingsdatum en/of maak als dat kan gebruik van internetmogelijkheden om te stemmen.
4. Organiseer de stembureaus etc., verzend de stemkaarten aan alle kiesgerechtigden.
5. Maak de uitkomst bekend en geef daarbij de vervolgstappen aan.

Schaal

Dorp, stad, regio

Doelgroepen
Alle inwoners van een dorp, stad of regio.

Looptijd of frequentie
Incidenteel

Nadelen en risico’s
Als men helemaal niet bij de voorbereiding van de keuzes is betrokken kan het zijn dat de keuzes allebei niet overeenkomen met de standpunten van de inwoners. Een goede voorbereiding en het betrekken van doelgroepen daarbij is dus belangrijk.

Mate van invloed
Raadplegen, Meebeslissen

Meer info bij
Gemeente Utrecht (rondom varianten Stationsgebied), gemeente Groningen (rondom Grote Markt)

Varianten
Internetpoll (minder formeel, kan evengoed veelzeggend zijn)
Enquêtes

Te combineren met
andere werkvormen ter voorbereiding van de oplossingsrichtingen.

Rijdend theeterras
Leden van het gemeentebestuur nodigen bewoners uit met hen plaats te nemen op een theeterras...
Opbrengst
Inzicht
Draagvlak proces
Imago gemeente

Korte omschrijving
Leden van het gemeentebestuur nodigen bewoners uit met hen plaats te nemen op een theeterras. Een bepaald onderwerp staat centraal, daar gaan de gesprekken over. Zo krijgt het bestuur inzicht in wat er leeft bij de inwoners van de stad.

Aanpak
Als de politiek over een bepaald onderwerp wil weten wat er leeft in de stad, kan men dat onderwerp meenemen op het theeterras. Het rijdende theeterras is een activiteit die vooral waar er veel mensen op straat zijn kan worden uitgevoerd.
Op het theeterras is plek voor meerdere tafels en meerdere gesprekken tegelijkertijd. Er kan iemand omheen lopen die de inwoners uitnodigt een kopje thee of koffie te komen drinken met de bestuurders. Doordat er meerdere tafels en bestuurders zijn, is het voor bewoners veiliger om ook even plaats te nemen aan een tafeltje.
Direct na een dag of dagdeel op verschillende plekken het theeterras neergezet te hebben, komen alle deelnemende bestuurders bijeen om hun ervaringen te delen en de belangrijkste inzichten, ideeën en conclusies te verzamelen.

Schaal
Wijk / dorp
Stad

Doelgroepen
Alle

Looptijd of frequentie
Incidenteel

Nadelen en risico’s
Opzet moet veiligheid bieden aan inwoners om daadwerkelijk een gesprek aan te knopen.
Risico bestaat dat bewoners over heel andere onderwerpen willen praten; bedenk van te voren hoe je daarmee omgaat.
Let op de benodigde vergunningen om ergens tafels en stoelen neer te mogen zetten.

Mate van invloed
Raadplegen / adviseren

Meer info bij
-

Varianten
-

Roept u maar
In een situatie waarbij er verschillende belangen en actoren zijn, de betrokkenen door elkaar heen om tafel laten plaatsnemen. Niemand treedt op als woordvoerder.
Mogelijke opbrengst

• Bevorderen van samenwerking tussen partijen/samenwerking nieuw leven inblazen
• Verkrijgen van gedeelde kennis/verrijking kennis
• Realisatie compromissen en consensus
• Draagvlak voor proces
• Versterken wederzijds begrip

Korte omschrijving
In een situatie waarbij er verschillende belangen en actoren zijn, de betrokkenen door elkaar heen om tafel laten plaatsnemen. Niemand treedt op als woordvoerder. Aanwezigen mogen roepen over het onderwerp wat ze willen. Alles wordt opgeschreven, maar wel direct ingedeeld op zes flappen, namelijk:

• randvoorwaarden (gegevenheden zoals wet of bouwbesluit)
• uitgangspunten (ligt vast, maar kan gewijzigd worden bv bestemmingsplan)
• begrenzingen (bv budget)
• criteria
• onzekerheden
• potentiële beslissingen

Na deze ronde mensen zelf laten ontdekken wat met elkaar in strijd is, dan bundelen in opties en beslispunten eruit distilleren. Resultaat is overeenstemming over beslispunten.

De aanpak
Meer gedetailleerde aanpak niet bekend. Cruciaal is een wakkere begeleider met kennis van zaken. De begeleider moet sterk luisteren naar alles wat geroepen wordt, tegelijkertijd bepalen op welke flap ieders inbreng komt te staan en ook nog eens de inbreng noteren.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Het is toepasbaar op verschillende schaalniveaus.

Doelgroepen
Alle voor het onderwerp belangrijke doelgroepen moeten vertegenwoordigd zijn.

Looptijd of frequentie
Eenmalige inzet.

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren

Meer informatie bij:
Gemeente Zoetermeer, Ted Kuiper, 079 - 346 8830

Stadsdebat / Stadsgesprek
Een combinatie van activiteiten, waaronder een of meer bijeenkomsten, om zoveel mogelijk ideeën uit de bevolking te krijgen over een bepaald onderwerp, vaak een toekomstvisie.
Mogelijke opbrengst

• Verkrijgen van gedeelde kennis/verrijking kennis
• Ideeën/oplossingen genereren
• Beter inzicht volksvertegenwoordiging en bestuur op wat er in de samenleving speelt
• Draagvlak voor het proces
• Versterken beeld van gemeente als ‘nabij burger en organisaties’

Korte omschrijving
Een combinatie van activiteiten, waaronder een of meer bijeenkomsten, om zoveel mogelijk ideeën uit de bevolking te krijgen over een bepaald onderwerp, vaak een toekomstvisie.

De aanpak

1. Een gerichte agenda. De stadsdebatten gaan niet over alles, maar over enkele hoofdthema’s. Daarover gerichte vragen en prikkelende beelden die letterlijk de tongen losmaakten.
2. Klein beginnen, breed eindigen. Met een toenemende intensiteit de spanning in de debatten opbouwen. Op steeds meer plekken is iets aan de hand.
3. Actief uitnodigingsbeleid. Bv bestuurders, managers, medewerkers vragen zelf gewone mensen uit hun omgeving uit te nodigen. Daarvoor ieder 10 uitnodigingen meegeven.
4. Letterlijk de stad in. De gesprekken voeren op straat en op uiteenlopende locaties. Doel is herkenbaarheid en inspirerende plekken.
5. Maatwerk in debatvormen. Elke doelgroep een voor hen aansprekende debatvorm. Van korte straatgesprekken tot grotere openbare debatten.
6. Zichtbare rol voor bestuurders en raadsleden. Op de zeepkist, met microfoon, toehoorder, flyers uitdelen, etc.
7. Terugkoppeling uitkomsten. Uit de verslagen blijken de afwegingen uit de debatten. De mix tussen kleinschalige gesprekken en grotere bijeenkomsten zorgt voor een combinatie van diepgang en breedte.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Regio, stad of dorp.

Doelgroepen
Breed: dé bevolking van …

Looptijd of frequentie
Meerdere weken/maanden

Voor- en nadelen
Aan de ene kant bevatten de uitkomsten voor elk wat wils en is niet iedereen het over alles eens. Aan de andere kant geven de uitkomsten van de stadsdebatten wel scherp aan waar de echte keuzemomenten voor het bestuur liggen. En die keuzen krijgen een veel bredere legitimatie als de uitersten en de nuances met vele groepen zijn verkend.

Mate van invloed
Raadplegen, adviseren

Meer informatie bij
Zwolle en Kampen
Team Syntegrity / Future Search
(werk)conferentiemodel geschikt voor grote groepen.
Mogelijke opbrengst

• Complete oplossing van complex probleem binnen drie dagen
• Draagvlak voor de uitkomst
• Maximaal gebruik maken van ieders kennis en inzicht

Korte omschrijving
(werk)conferentiemodel geschikt voor grote groepen. De vinding Team Syntegrity is afkomstig van de organisatiekundige Stafford Beer, die op zijn beurt leentjebuur heeft bij de bouwkundige Buckminster Fuller. De laatste heeft constructies ontworpen op basis van gelijkzijdige driehoeken waarmee met relatief lichte constructies grote overspanningen gerealiseerd kunnen worden door een optimale verdeling van krachten. Op deze principes gebaseerd worden in een groep van idealiter 30 mensen of een veelvoud daarvan de beschikbare betrokkenheid, kennis en inzichten rond een 12-tal thema’s gemobiliseerd.

De aanpak

1. Bel een bureau dat Team Syntegrity uitvoert
2. Maak afspraken over intensieve voorbereiding
3. Uitnodiging relevante deelnemers
4. Conferentie zelf: Iedereen in de conferentie is bezig in gemeenschappelijke actie. In verschillende rollen van direct betrokkene, commentator of observator verkennen alle deelnemers in kleine gesprekken met 5 deelnemers alle relevante aspecten per thema. Met verwijzing naar de optimale krachtenverdeling in de constructies van Buckminster Fuller verspreidt de informatie en de intelligentie die de betrokkenen toevoegen optimaal over de deelnemers. Dit speelt zich af in 3 aaneengesloten dagen. Ogenschijnlijk een grote tijdsinvestering, maar afgezet tegen het alternatief om met zoveel mensen hetzelfde resultaat in een meer reguliere setting van vergaderingen te realiseren zeer efficiënt.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Alle

Doelgroepen
Is een large group interventie techniek, dus geschikt voor grote groepen. Veronderstelt de aanwezigheid van een complex probleem, bijvoorbeeld met jarenlange patstelling of (liever nog, om dit te voorkomen) dreiging daarvan.

Looptijd of frequentie
Duurt drie dagen.

Nadelen
Lijkt kostbaar en intensief, maar maanden- of jarenlang modderen met een complex probleem en eindeloze misverstanden is duurder.

Mate van invloed
Adviseren, coproduceren, meebeslissen

Meer informatie bij
www.icodrome.nl; www.mzsg.ch
Vergelijkbare concurrerende conferentievorm die systematisch tot een resultaat leidt: Future Search; www.futuresearch.nl, dat eveneens door verschillende bureaus wordt aangeboden.

Thuis mee ontwerpen
Bij concrete inrichtingsvraagstukken in buurten kunnen de bewoners worden uitgenodigd om zelf thuis een inrichtingsplan samen te stellen uit een “bouwpakket”.
Opbrengst
Ideeën
Inzicht
Actieve deelname

Korte omschrijving
Bij concrete inrichtingsvraagstukken in buurten kunnen de bewoners worden uitgenodigd om zelf thuis een inrichtingsplan samen te stellen uit een “bouwpakket”. Bijvoorbeeld voor de inrichting van een speelplek kan er een plattegrond en een aantal mogelijke elementen voor de invulling worden voorbereid waaruit de bewoners de voor hen ideale speelplek kunnen samenstellen. Het is natuurlijk ook mogelijk om de bouwpakketten op speciale doelgroepen, zoals kinderen, te richten. Groot voordeel is dat de gemeente heel goed de randvoorwaarden kan aangeven, door alleen elementen toe te voegen die ook daadwerkelijk toepasbaar en betaalbaar zijn. Eventueel kan ook een soort prijslijst worden bijgevoegd en een maximum aan de kosten worden gesteld, zodat bewoners ook vanuit die inzichten mee kunnen denken.

Aanpak

1. Maak een overzicht van de elementen die men kan kiezen voor de inrichting, en geef daarbij ook bijvoorbeeld een aantal soorten aan, dus bijvoorbeeld bij een plaatje van een boom in het algemeen aangeven om welk type bomen het kan gaan.
2. Naar keuze ook een prijslijst en een maximum aantal kosten toevoegen om de bewoners inzicht te geven in de afwegingen. 
3. Bepaal de doelgroep en de mate van invloed die de mensen hebben; hoe wordt de afweging straks gemaakt tussen de verschillende ontwerpen, zijn er criteria? Wordt er een winnend ontwerp gekozen of gezocht naar een grootste gemene deler in alle ontwerpen?
4. Stel een proefbouwpakket samen en test dat met iemand uit de doelgroep of vergelijkbaar met de doelgroep.
5. Pas het bouwpakket of de uitleg zonodig aan vermenigvuldig het.
6. Organiseer een inloopbijeenkomst in de buurt van de locatie waar de bouwpakketten kunnen worden opgehaald. Bepaal of en hoe de overige pakketten worden verdeeld.
7. Beoordeel de inzendingen volgens de van te voren opgestelde criteria en kies of maak een eindontwerp.
8. Koppel dat eindontwerp met de overwegingen terug naar de doelgroep.
9. Start binnen afzienbare tijd met de realisatie.

Schaal
Locatie/buurt

Doelgroepen
Omwonenden/belanghebbenden of bijvoorbeeld alleen omwonende/belanghebbende kinderen. Liefst een beperkte doelgroep in omvang.

Looptijd of frequentie
Incidenteel, wel meerdere activiteiten (inloopbijeenkomst, daadwerkelijke verzending bouwpakketten, beoordeling, etc.)

Nadelen en risico’s
Als de doelgroep erg groot is, kan het heel lastig worden om de grootste gemene deler te vinden in alle ontwerpen. Bij een grote doelgroep kan dan beter voor een wedstrijd worden gekozen met duidelijke criteria.

Mate van invloed
Adviseren
Coproduceren
Meebeslissen
Van roepen naar eigen inzet
De verwachting is dat mensen alleen naar een bijeenkomst komen om commentaar te geven over zaken die niet goed gaan in hun buurt of wijk, terwijl zij met een actieve bijdrage mede voor de oplossing kunnen zorgen.

Mogelijke opbrengst

• Verleiden tot actieve deelname.
• Versterken verantwoordelijkheid nemen en zelfredzaamheid om bij te dragen aan publieke zaken.
• Bevorderen samenwerking tussen partijen/samenwerking nieuw leven in blazen.
• Omgaan met emoties/weerstand

Korte omschrijving
De verwachting is dat mensen alleen naar een bijeenkomst komen om commentaar te geven over zaken die niet goed gaan in hun buurt of wijk, terwijl zij met een actieve bijdrage mede voor de oplossing kunnen zorgen. Door eerst te luisteren, hun inbreng serieus te nemen door het op te schrijven en direct over enkele categorieën te verdelen (inhoudelijk of naar aard zoals wens/mening/-) en vervolgens de aanwezigen uit te nodigen om in aparte groepen door te praten over een categorie (1 categorie per groep). Naast verdieping, bespreken oplossingen, vooral ook bespreken wie wat kan/wil doen. Het resultaat van de bijeenkomst is een basis voor een actieve bijdrage van mensen als vrijwilliger.

De aanpak

1. Nodig ook de professionals in de wijk uit die betrokken zijn bij het onderwerp van de avond.
2. Begin de bijeenkomst op een relativerende manier, bijvoorbeeld met een korte sketch over een probleem in de wijk.
3. De voorzitter loopt in de zaal rond om mensen het woord te geven en hun commentaar samen te vatten. De ‘notulist’ schrijft het op en deelt de inbreng toe aan een categorie. Doorgaan totdat er geen nieuwe inbreng meer van bewoners is. Let op: alleen luisteren, nog geen inhoudelijke reactie op de inbreng geven.
4. Mensen uitnodigen een categorie te kiezen en dit verder te bespreken aan een aparte tafel, waar inmiddels ook de opgeschreven inbreng van de betreffende categorie hangt. Mensen kiezen automatisch de categorie die hen het minst onberoerd laat. Het kan zijn dat een categorie geen belangstelling heeft. Geen punt, blijkbaar is die onvoldoende belangrijk voor de aanwezigen.
5. Naast verdieping, bespreken oplossingen, ook bespreken wie wat kan/wil doen. Maak vooral ook duidelijk wat de professionals in de wijk al doen en wat zij eventueel extra kunnen betekenen (i.s.m. bewoners).
6. Mensen geven zich op als vrijwilliger, vervolgstap moet vooraf duidelijk zijn zodat begonnen kan worden zonder veel belemmeringen.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Dit instrument kan worden gebruikt voor een buurt, een wijk of een dorp.

Doelgroepen
Het instrument is specifiek bedoeld voor buurt-, wijk- of dorpsbewoners en daarbinnen gevestigde ondernemers.

Looptijd of frequentie
Dit instrument is eenmalig van karakter.

Nadelen en risico’s
Zonder een goed vervolg op de bijeenkomst werkt het inzetten van dit instrument juist contraproductief.

Mate van invloed
Adviseren, coproduceren

Meer informatie bij:
gemeente Zoetermeer, mw. A. Van Kuijen-Cornelis

Veiling
In een proces of project waarin keuzes moeten worden gemaakt over behouden of wegdoen van bepaalde elementen kan de veiling een passende werkvorm zijn.
Opbrengst
Inzicht
Begrip

Korte omschrijving
In een proces of project waarin keuzes moeten worden gemaakt over behouden of wegdoen van bepaalde elementen kan de veiling een passende werkvorm zijn. Onder “elementen” kan van alles worden verstaan, van concrete drempels en paaltjes tot en met meer grootschalige begrippen als woonerven en dekwoningen. In de veilingruimte is een overzicht aanwezig van alle te veilen elementen. Bijvoorbeeld op foto’s weergegeven. Alle deelnemers krijgen een rode en een groene kaart en een fictief bedrag te besteden. Wanneer de veilingmeester een volgend element benoemt en beschrijft, geven de deelnemers met de rode of groene kaart aan of dat element weg mag of behouden moet worden. De deelnemers met de groene kaarten kunnen vervolgens bieden vanuit hun fictieve te besteden bedrag en geven zo aan in hoeverre zij het element van waarde vinden. Er ontstaat dus een gesprek tussen de veilingmeester en de bieders, waarbij de veilingmeester steeds op zoek is naar de achtergronden en argumenten bij de keuzes van de bieders. Het geeft een goed inzicht in de waarde die men hecht aan allerlei soms vanzelfsprekend lijkende elementen in een wijk of stad.

Aanpak

1. Bepaal de vraagstelling, de gewenste opbrengst, de mate van invloed en de speelruimte.
2. Zorg voor foto’s van de elementen, de groene en rode kaarten en organiseer de bijeenkomst en een goede veilingmeester.
3. Zorg dat iemand meeschrijft voor het behouden van de uitkomsten.
4. Vat aan het eind de belangrijkste uitkomsten samen en geef aan wat ermee gedaan zal worden en of en hoe de deelnemers daar iets van terug zullen zien in de toekomst.

Schaal
Locatie, buurt, wijk, dorp, stad

Doelgroepen
Alle, liefst gemengd zodat er duidelijk verschillende achtergronden en motivaties aanwezig zijn

Looptijd of frequentie
Incidenteel

Nadelen en risico’s
Kan jolig worden, terwijl reden om het in te zetten wel serieus zijn. Het is de kunst om de werkvorm luchtig neer te zetten, maar wel zo te organiseren dat de inzichten wel wat waard zijn.

Mate van invloed
Raadplegen
Adviseren

Meer info bij
Mirjam Wingelaar, gemeente Zoetermeer
Tel 079 – 346 8294, m.e.wingelaar@zoetermeer.nl

Varianten
Het is ook mogelijk om deze vorm toe te passen bij het kiezen van vormgeving van bepaalde stedenbouwkundige zaken. Bijvoorbeeld winkelcentra of het aanzicht van woonwijken, of type woningen, om zo te achterhalen waar de voorkeur van de consument/ inwoner van de stad naar uitgaat.

Te combineren met
-
Versnellingskamer
Ook wel aangeduid als Group Decision Room of Brainbox is een kamer vol met computers.
Mogelijke opbrengst

• Elektronisch vergadersysteem wordt gebruikt voor diverse soorten sessies:
• Het verzamelen van in de groep aanwezige kennis.
• Het genereren van draagvlak.
• Het gezamenlijk zoeken van nieuwe creatieve oplossingen.
• Het snel prioriteren van mogelijke alternatieven.
• Het snel doorlichten van de kwaliteit van organisaties en producten (kwaliteitsmanagement).
• Het snel en anoniem risico’s benoemen, vergelijken en beoordelen (risicomanagement).
• Meerwaarde is Drempels verlagen voor alle deelnemers. Ieders mening wordt gehoord. Belangrijk is het wegnemen van barrières die verschil in macht, kennis en positie meebrengen in gewone dialoogvormen. Wel is een zekere verbale (schriftelijke) vaardigheid en PC-vertrouwdheid aan te bevelen.
• Genereren maximale hoeveelheid verschillende ideeën/meningen in korte tijd. De input wordt tegelijkertijd digitaal opgeslagen, dus bewaard.
• Mogelijkheid tot prioriteren en clusteren, daardoor kan ook convergentie tot een beslissing plaatsvinden, al wordt in overheidsomgeving meestal volstaan met een advies en beslist de verantwoordelijke bestuurder

Korte omschrijving
Versnellingskamer, ook wel aangeduid als Group Decision Room of Brainbox is een kamer vol met computers. Er is een facilitator nodig die de sessie begeleidt. Iedere deelnemer neemt plaats achter een beeldscherm en typt zijn bijdragen daar in. Deelnemers zien de regels die anderen typen wel op hun scherm, maar niet van wie die afkomstig zijn. Input kan zijn het antwoord op een centrale vraag of stelling, maar kan ook uitwisseling van meningen zijn (elektronisch vergaderen) . Zij kunnen ook op andere bijdragen reageren. Dat werkt drempelverlagend en ondervangt ook het sociale fenomeen van ‘groupthink’ of dat de belangrijkste persoon naar de mond wordt gepraat. Anonimiteit bevordert ook het inbrengen van ideeën die een beetje “wild” kunnen overkomen en daarom bij voorkeur niet worden uitgesproken maar toch de kern kunnen vormen van nieuwe creatieve oplossingen. In de mondelinge discussies die na de “tiksessie” worden gehouden blijkt overigens dat mensen er geen enkel probleem mee hebben om meningen die zij anoniem hebben gegeven, openlijk te verdedigen. Dit geldt dus ook voor meningen die zij in een reguliere vergadering voor zich zouden hebben gehouden. Doordat 10 à 15 deelnemers tegelijkertijd druk zitten te typen wordt in korte tijd enorm veel input verzameld. Wordt ook meteen geprint en geordend. Na elke ronde is een stukje overleg nodig met oog op vraagstelling en clusteren. Het PC-programma helpt dan weer met ordening en prioriteitstelling. Na afloop is verslag klaar.

De aanpak

1. Het probleem dat wordt aangedragen moet het “echte” probleem zijn. Dit is vaak niet het geval. Denk goed na over de vraagstelling aan het begin. Facilitator kan hierbij behulpzaam zijn. Is essentieel.
2. Zoek naar bevriende instelling die Versnellingskamer heeft (VROM, V&W, VNG/SGBO, TwijnstraGudde, TNO, SZW etc.) om de kosten te drukken
3. Zorg dat “de juiste mensen aan tafel zitten”. Mensen worden niet slimmer of krijgen meer kennis van zaken wanneer ze achter een computer zitten. De oplossing van een probleem moet potentieel al in de groep zitten. 
4. Grote PC-vaardigheid of schriftelijke bedrevenheid is niet vereist. Toch zie je wel dat sommige deelnemers zich onthand voelen aan het toetsenbord. Dat geldt trouwens evengoed voor topbestuurders als voor erg eenvoudige mensen. Houd daar wel rekening mee.
5. Besteed ongeveer evenveel aandacht aan divergentie (ideeënverzamelen) als aan convergentie (inzoomen, verbeteren, de beste kiezen, consensus). Alleen inzamelen van kennis of ideeën is voor de deelnemers minder bevredigend dan dat ze ook tot een soort conclusie komen.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Kan op elk schaalniveau worden gebruikt; Beperkt aantal deelnemers.

Doelgroepen
Het instrument is bedoeld voor deelnemers van diverse achtergronden, met verschillende belangen en kwaliteiten.

Looptijd of frequentie
Dit instrument is eenmalig van karakter.

Nadelen en risico’s
Is een vrij kostbaar instrument, met beperkt aantal deelnemers.

Mate van invloed
Adviseren, coproduceren

Meer informatie bij:
Ministerie VROM, Herman Meines, tel. 070-3395176

Visualisaties
Een van de grote voordelen van het gebruik van digitale communicatie is dat gebruik kan worden gemaakt van visualisatie van situaties.
Mogelijke opbrengst

• Verleiden burgers en individuele experts tot actieve deelname
• Ideeën/oplossingen genereren

Korte omschrijving
Een van de grote voordelen van het gebruik van digitale communicatie is dat gebruik kan worden gemaakt van visualisatie van situaties: via artist-impressions kan niet alleen een beeld worden geboden van beoogde plannen, maar burgers kunnen worden uitgenodigd zelf mee te ontwerpen door met bepaalde elementen in plannen te variëren; de resultaten kunnen dan meteen in beeld worden gebracht. Het effect van bepaalde varianten kan niet alleen in plaatjes, maar ook in cijfermatige variabelen worden zichtbaar gemaakt. Interactief ontwerpen.

De aanpak
Zoek een goede leverancier;
Maak in het ontwerp alternatieve opties mogelijk

Toepasbaar op welk schaalniveau?
is toepasbaar op verschillende schaalniveaus. Altijd in combinatie met ICT.

Doelgroepen
Het werkt ook in combinatie met internet, dus geschikt voor grote groepen.

Looptijd of frequentie
Inzet van dit instrument is permanent zo lang een digitaal debat duurt, maar kan  ook eenmalig in een dagsessie worden gebruikt.

Nadelen en risico’s

• Er is meer dan uiterlijk. Het beeld krijgt onevenredig veel nadruk.
• Wat je erin stopt krijg je eruit; minder geschikt voor ideeëngeneratie
• Vrij dure applicatie.

Mate van invloed
Adviseren, meningen peilen, ondersteunen communicatie.

Meer informatie bij
Diverse bureaus: Quintessens Kampen, Dialogic Utrecht.
Werkgroep ambtenaren en burgers
Voor de concrete uitwerking van beleid in een bepaalde buurt of op een bepaalde locatie kan een werkgroep waarin ambtenaren en buurtbewoners samenwerken tot voor iedereen bevredigende resultaten leiden.
Opbrengst
Samenwerking
Actieve deelname
Draagvlak beleid

Korte omschrijving
Voor de concrete uitwerking van beleid in een bepaalde buurt of op een bepaalde locatie kan een werkgroep waarin ambtenaren en buurtbewoners samenwerken tot voor iedereen bevredigende resultaten leiden.

Aanpak
Als de randvoorwaarden duidelijk zijn en er in de uitvoering nog voldoende ruimte is voor eigen inbreng van de buurtbewoners, kan de gemeente besluiten een werkgroep op te zetten. In die werkgroep kunnen burgers plaatsnemen die ook daadwerkelijk bereid zijn tijd en aandacht aan het proces van de uitvoering te besteden. In de groep is iedereen gelijk: binnen de gegeven randvoorwaarden wordt op basis van deze gelijkheid naar een goede invulling gezocht. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om de invulling van groen in een buurt, of speelplekken, of de aankleding van de openbare ruimte.

Schaal
Locatie / buurt

Doelgroepen
Inwoners van de buurt

Looptijd of frequentie
Langdurig

Nadelen en risico’s
Bij veel onenigheid kan het lange tijd in beslag nemen.

Mate van invloed
Coproduceren

Meer info bij
-

Varianten
Lusten en lasten
Wijkaandelen
Bewoners (boven de 12 jaar) en ondernemers kunnen wijkaandeelhouder worden. Zij worden aandeelhouder door in te stemmen met de bijbehorende spelregels.

Mogelijke opbrengst

• Burgers nemen zelf de verantwoordelijkheid voor hun leefomgeving.
• De betrokkenheid van burgers bij hun leefomgeving neemt toe.
• Burgers krijgen zeggenschap over hun directe leefomgeving.

Korte omschrijving
Bewoners (boven de 12 jaar) en ondernemers kunnen wijkaandeelhouder worden. Zij worden aandeelhouder door in te stemmen met de bijbehorende spelregels. Elk jaar krijgt elke bewoner er een aandeel bij en daarmee een extra stem. Met het wijkaandeel krijgt men stemrecht op voorstellen van de partners in de wijk (in ieder geval de gemeente en daarnaast bijv. een woningcorporatie.). Voorstellen kunnen betrekking hebben op ontwikkeling van de wijk of inrichting van de openbare ruimte. Het kan ook over andere onderwerpen gaan, bijv. het buurthuis.
Er wordt gestemd op een wijkaandeelhoudersvergadering. Door de partners worden wijkbudgetten beschikbaar gesteld, bijv. voor bepaalde beheerszaken maar dit kan ook voor een ontwikkelingsopgave.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
Dit instrument kan worden gebruikt voor een buurt, een wijk of een dorp.

Doelgroepen
Het instrument is specifiek bedoeld voor wijk, buurt of dorpsbewoners en daarbinnen gevestigde ondernemers.

Looptijd of frequentie
Dit instrument is in principe structureel van karakter. Het kan natuurlijk ook voor een bepaalde tijd worden ingezet. Het leent zich niet voor toepassing op één bepaald onderwerp. Daar is de investering te groot voor (zie nadelen).
Er kan wel gevariëerd worden met de frequentie van aandeelhouders-vergaderingen en de toepassingsmogelijkheden (waarvoor wordt het gebruikt, waarvoor is budget beschikbaar?).

De aanpak

1. Sluiten van een samenwerkingsovereenkomst met een of meer partners.
2. Vormen van een stuurgroep.
3. Besluitvorming over ruimte voor budgetten en voor welke zaken.
4. Een peiling onder bewoners en ondernemers voor dit idee.
5. Overleg met bewoners en ondernemers over hoe, wat, wie en wanneer.
6. Opstellen van een reglement en voorleggen aan bewoners en ondernemers.
7. Operationeel maken van een registratie- en uitgiftesysteem.
8. Promotie van het aandeelhoudersschap.
9. Jaarlijkse uitvoering van uitgifte van aandelen.
10. (Bijv.) halfjaarlijks een wijkaandeelhoudersvergadering.
11. Voorstellen voorbereiden in stuurgroep en in stemming brengen in wijkaandeelhoudersvergadering.
12. Adequate informatievoorziening over de voorstellen en agendapunten.
13. Stemming aanvullend mogelijk maken via de post en internet.
14. Voorstellen van bewoners agenderen voor wijkaandeelhoudersvergadering.
15. Besluiten van wijkaandeelhoudersvergadering publiceren en in handen geven van de uitvoerende organisaties.
16. Eventueel: wijkbewoners die zich extra inzetten belonen met extra aandeel.
17. Wijkaandelen inruilen tegen geldwaarde bij verhuizing of (eventueel) wanneer bewoners ze willen verkopen, met uitzondering van hun eerste aandeel.

Nadelen en risico’s

• Het systeem is duur en arbeidsintensief.
• Het kan ontwikkelingen blokkeren, omdat mensen in hun eigen leefomgeving veelal behoudend stemmen.
• Het is erg moeilijk om alle mensen voldoende duidelijk te maken wat de voorstellen precies inhouden, met andere woorden: wat de consequenties van voor of tegenstemmen zijn.

Meer informatie bij:

• www.wijkaandelen.nl
• Gemeente Delft

Varianten

• Bewonersbudget.
• zie pagina……
• link:…………..

Te combineren met:
wijkplatform?
Woordvoering
Als de doelgroep homogeen is en makkelijk vindbaar, zoals bijvoorbeeld bejaarden van een bepaald bejaardencentrum, of jongeren die gebruik maken van een bepaalde speelplek, dan is het mogelijk deze groep op te zoeken en onder de aanwezigen om een woordvoerder te vragen.
Opbrengst
Kennis uitwisseling
Ideeën opdoen
Actieve deelname
Imago gemeente

Korte omschrijving
Als de doelgroep homogeen is en makkelijk vindbaar, zoals bijvoorbeeld bejaarden van een bepaald bejaardencentrum, of jongeren die gebruik maken van een bepaalde speelplek, dan is het mogelijk deze groep op te zoeken en onder de aanwezigen om een woordvoerder te vragen. Deze woordvoerder kan de ideeën die in de groep leven weergeven en als nodig overleggen met zijn of haar achterban. Als het een lang traject is, maar ook zodra de plannen bijna rond zijn, is het goed deze aan de hele groep te presenteren.

Aanpak

1. Bepaal of de doelgroep homogeen is en zo ja waar deze te vinden is.
2. Bepaal welke vragen je hebt aan de woordvoerder en hoe je deze wilt betrekken, hoe vaak en met welke mate van invloed.
3. Zoek de doelgroep op, ga een gesprek aan en kijk of er een woordvoerder te vinden is die bereid is mee te werken.
4. Voer de gesprekken met de woordvoerder.
5. Koppel het resultaat terug naar de hele groep.

Schaal
Buurt / locatie

Doelgroepen
Homogene doelgroepen die ergens te vinden, te bereiken zijn, zoals bejaarden van een bepaald bejaardentehuis, jongeren die van een bepaalde speelplek gebruik maken, kinderen van een bepaalde school, werknemers van een bepaald bedrijf, etc.

Looptijd of frequentie
Het is een eenmalig in te zetten werkvorm. Binnen de werkvorm zijn er meerdere contactmomenten.

Nadelen en risico’s
Het werkt alleen als de groep de woordvoerder als woordvoerder accepteert. Dit is in het eerste bezoek aan de doelgroep snel duidelijk. Een standaard risico is dat de doelgroep niet weet welke mate van invloed zij heeft en dat er niet goed of op tijd wordt teruggekoppeld.

Mate van invloed
Toetsen, Adviseren, Meebeslissen

Meer info bij
Viviëne Breve, gemeente Zoetermeer, tel: 079 – 346 9579 , e-mail: V.M.J.Breve@zoetermeer.nl.
Ervaring met woordvoering in traject rond opknappen buiten-skatebanen in de stad.

Varianten
-

Te combineren met
-
World café

Mogelijke opbrengst

• Verkrijgen gedeelde kennis/verrijking kennis
• Verleiden tot actieve deelname
• Draagvlak voor proces
• Ervaringsuitwisseling
• Ideeën/oplossingen genereren

Korte omschrijving
Een grote groep mensen geeft in een informele setting makkelijker hun inbreng. Over één onderwerp of vraag wordt aan meerdere tafels gesproken. In een aantal ronden schuiven mensen schuiven aan bij diverse gesprekstafels. De wisselende samenstelling per gesprekstafel zorgt een snelle informatie-uitwisseling en levert gedeelde kennis op. De Café format is flexibel en geschikt voor verschillende situaties.

Als de volgende richtlijnen in combinatie worden gebruik, moedigen ze een gezamenlijke dialoog, actieve deelname en constructieve mogelijkheden voor actie aan: heb een duidelijke doelstelling, creëer een gastvrije ruimte (zowel in uitnodiging als locatie), verken vragen die er toe doen voor de deelnemers, moedig ieders bijdrage aan en verbind verschillende perspectieven met elkaar.

De aanpak
Als de volgende richtlijnen in combinatie worden gebruik, moedigen ze een gezamenlijke dialoog, actieve deelname en constructieve mogelijkheden voor actie aan: heb een duidelijke doelstelling, creëer een gastvrije ruimte (zowel in uitnodiging als locatie), verken vragen die er toe doen voor de deelnemers, moedig ieders bijdrage aan en verbind verschillende perspectieven met elkaar.
De aanpak in stappen.

1. Zet vier of vijf mensen aan smalle café-achtige tafels.
2. Houd meerdere (meestal drie) conversatierondes van circa 20-30 minuten.
3. Vragen of onderwerpen die er echt toedoen in je leven, werk of gemeenschap worden besproken, terwijl de andere tafels gelijke vragen verkennen.
4. Moedig de deelnemers aan hun ideeën op te schrijven, te krabbelen en te tekenen (op het tafelkleed, papier of flappen midden op tafel).
5. Vraag na een gespreksronde een persoon per tafel te blijven zitten als ‘gastheer/vrouw’, terwijl de andere een nieuwe tafel uitkiezen.
6. De ‘gastheer/vrouw’ verwelkomt de nieuwe gasten en deelt kort de belangrijkste ideeën, thema’s en vragen uit de vorige ronde mede. Moedig gasten aan ideeën met elkaar te verbinden.
7. Door mensen aan verschillende gesprekken te laten deelnemen, zullen ideeën, vragen en thema’s verbonden worden. Na twee ronden heeft er op alle tafels een kuisbestuiving plaatsgevonden met inzichten van eerdere gesprekken.
8. Voor de derde ronde kunnen mensen teruggaan naar hun eerste gesprekstafel om hun ontdekkingen af te stemmen of ze mogen een nieuwe tafel opzoeken. Soms wordt een nieuwe vraag geopperd om een verdiepingsslag te kunnen maken.
9. Na de gespreksronden is er een ruimte om ervaringen en inzichten met elkaar te delen (plenair). Elkaar spreken op de bovenstaande manier zorgt ervoor dat patronen herkend worden, de gezamenlijke kennis toeneemt en zich kansen voordoen voor acties.

Toepasbaar op welk schaalniveau?
World cafe is toepasbaar op verschillende schaalniveaus.

Doelgroepen
Het gaat om een large group interventie techniek, dus geschikt voor grote groepen.

Looptijd of frequentie
Inzet van dit instrument is eenmalig

Voor- en nadelen

• Mensen raken enthousiast en worden aangemoedigd tot actie, de vervolgstap moet hierop aansluiten. Gebeurt dat niet dan is het resultaat negatief en raken deelnemers ontmoedigd.
• Mensen dienen de Café Etiquette te volgen: richt je op wat er toe doet, deel je gedachten, laat je verstand en hart spreken, luister om te begrijpen, verbind ideeën met elkaar, luister gezamenlijk voor inzichten en onderliggende vragen, schrijf/krabbel/teken vooral op het tafelkleed en heb plezier!

Mate van invloed
Adviseren, coproduceren

Meer informatie bij
Zie www.worldcafe.com