06 augustus 2002

6.1 Ontwikkeling gemeentefonds

6.1.1 Algemeen

Verreweg de belangrijkste inkomstenpost uit de gemeentelijk huishouding betreft de algemene uitkering uit het gemeentefonds. De uitkering maakt bijna 30% uit van de totale inkomsten van de gemeente. De raming van de gemeentefondsuitkering is geactualiseerd aan de hand van de meicirculaire 1998 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. De circulaire bevat in tegenstelling tot andere jaren ditmaal weinig informatie over beleidsinhoudelijke maatregelen en voornemens van het Rijk. Dit heeft alles te maken met de destijds op handen zijnde kabinetswisseling en de in dat kader lopende regeringsonderhandelingen. De meicirculaire vormt dan ook niet meer dan een extrapolatie van reeds uitgezette lijnen. Het daarna uitgebrachte regeerakkoord sterkt echter de verwachting dat de financiële positie van de gemeenten de komende jaren extra ondersteund zal worden. Bij de komende kadernota zullen wij aan de hand van de hierover per circulaire nog te ontvangen gegevens terugkomen op de ontwikkeling van de gemeentefondsuitkering.
Alleen voor wat betreft de middelen van de bijzondere bijstand hebben wij een voorschot genomen op de door het Rijk toegezegde extra steun. Vanaf 1999 hebben wij een structureel bedrag van ƒ 350.000 als inkomstenverhoging ingeboekt. Wij achten het verantwoord om op deze wijze het hoofd te bieden aan de sterke stijging in de uitgaven van de bijzondere bijstand.

6.1.2 Ontwikkeling uitkering

De ontwikkeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds ziet er als volgt uit:

Tabel 6.1: Gemeentefondsuitkering

Binnen het gemeentefonds is sedert vorig jaar een behoedzaamheidsreserve gevormd. Deze is bedoeld om eventuele achterblijvende rijksuitgaven, welke hun weerslag zouden hebben op het gemeentefonds, op te kunnen vangen. Voor Delft betekent dat op begrotingsbasis ƒ 3 mln niet wordt uitgekeerd. In de raming van de gemeentefondsuitkering hebben wij ƒ 1 mln wel als opbrengst ingecalculeerd.
In de raming is meegenomen het accres voor 1999. De accressen voor de jaren daarna zijn niet meegenomen. Uit die accressen moeten namelijk de loon- en prijsstijgingen voor die jaren worden opgevangen. Aangezien wij daar nu geen beeld van hebben, nemen wij ook het accres niet mee.
Tot en met 2001 daalt de uitkering met ruwweg ƒ 1 mln per jaar als gevolg van het nieuwe verdeelsysteem van de Financiële Verhoudingswet ’97 (FVW’97), welke in 5 jaartermijnen wordt ingevoerd. Zoals bekend komt dat doordat Delft behoort tot de nadeelgemeenten van de FVW’97. Vanaf 2002 stijgen de inkomsten weer.

6.1.3 Integratie-uitkeringen

Bovenop de via de verdeelmaatstaven berekende algemene uitkering uit het gemeentefonds worden tevens enkele zogenaamde integratie-uitkeringen aan de gemeenten verstrekt. Deze uitkeringen worden uit het gemeentefonds gedekt maar lopen (nog) niet mee in de verdeelsystematiek. Dat zijn de volgende:

1. Een deel van de vroegere brede doeluitkering sociale vernieuwing. In totaal gaat het om een bedrag van ƒ 144 mln. Delft ontvang hiervan ƒ 1.236.000. Het is wel de bedoeling dat deze middelen vanaf 2000 geïntegreerd worden in de verdeelmaatstaven van het gemeentefonds. Dat kan een ander bedrag opleveren.
2. De compensatie voor het afschaffen van de milieuleges voor bedrijven vanaf 1998. Deze compensatie wordt in de jaren tot 2001 opgetrokken tot 100% kostendekkendheid. Voor Delft gaat het om een bedrag van ongeveer ƒ 200.000.
3. Eveneens vanaf 1998 is de precariobelasting op omroepkabels afgeschaft. Ook daarvoor wordt een compensatie in de vorm van een integratieuitkering verstrekt. Delft krijgt hiervoor ƒ 91.000.

6.1.4 Ontwikkeling mutaties algemene uitkering

De nieuwe raming van de algemene uitkering uit het gemeentefonds levert in 1999 een toename van de vrij besteedbare ruimte op van ƒ 6,2 mln. Van deze verhoging is een bedrag van ƒ 6 mln nodig om de effecten van loon- en prijsstijgingen in 1999 op te vangen. Het restant is verwerkt in het financieel beeld (zie tabel 2.1). Wij geven hieronder het meerjarenbeeld.

Tabel 6.2: Toename Gemeentefondsuitkering

Samenstelling stijging vrij besteedbare ruimte
De verhoging van de vrij besteedbare ruimte bestaat uit vier elementen: a. het accres voor 1999, b. volume-ontwikkelingen, c. de ontwikkeling van de uitkeringsbasis en d. de korting in verband met de binnen het gemeentefonds gevormde behoedzaamheidsreserve.

1. De omvang van het accres wordt bepaald door de ontwikkeling van de rijksuitgaven. Het totale accres voor 1999 bedraagt ƒ 1,3 miljard, waarvan Delft ƒ 8,3 mln ontvangt. Met het accres moeten met name nominale ontwikkelingen, bijstandsontwikkelingen en volume-ontwikkelingen worden opgevangen.
2. Bij de berekening van de gemeentefondsuitkering is gebruik gemaakt van de meest actuele gegevens betreffende kwantiteiten voor 1999 en volgende jaren. Die kwantiteiten hebben betrekking op inwoners, woonruimten, bijstandsontvangers, onroerend goedwaarden enz. De algemene uitkering stijgt daardoor in 1999 met ƒ 1,3 mln, waarvan ƒ 0,7 mln in de sfeer van de bijstand. Dit laatste bedrag is als budgettair neutraal aangemerkt en aangewend om de stijging van de uitkeringslasten en bijbehorende apparaatskosten op te vangen.
3. De ontwikkeling van de uitkeringsbasis betreft de invloed van landelijke volume-ontwikkelingen op de uitkeringsfactor. Doordat de volume-ontwikkeling stijgt leidt dat in principe tot hogere uitkeringen voor de gemeenten. Om het beschikbare niveau van het gemeentefonds niet te overstijgen wordt de uitkeringsfactor verlaagd waardoor de uitkeringen aan de gemeenten evenredig naar omvang worden verlaagd. Voor 1999 levert dat een verlaging van ƒ 1,7 mln op.
4. In verband met de binnen het gemeentefonds gevormde behoedzaamheidsreserve wordt op begrotingsbasis een korting toegepast op de totale gemeentefondsuitkering uitkering. Indien de rijksuitgaven op rekeningbasis achtergebleven zijn worden de gevolgen hiervan op het gemeentefonds hierop verhaald. Blijven de rijksuitgaven niet achter dan wordt de behoedzaamheidsreserve alsnog uitgekeerd. Het Delftse aandeel in de reserve bedraagt ƒ 3 mln. Hiervan hebben wij ƒ 1 mln reeds in de geraamde inkomsten meegenomen. In vergelijking met de vorige meerjarenbegroting 1998-2001, waarin een bedrag van ƒ 2 mln als inkomst was meegenomen, betekent dit een inkomstendaling van ƒ 1 mln. Deze daling wordt opgevangen door de stelpost rijksbezuinigingen voor 1999 van ƒ 1 mln structureel te schrappen.

Van de toename van de vrij besteedbare ruimte wordt vanaf 1999 ƒ 6 mln gereserveerd om de effecten van nominale ontwikkelingen op te vangen. Daarop zal in de volgende paragraaf worden ingegaan.

Budgettair Neutrale mutaties

Van de neutrale mutaties voor 1999 en volgende jaren kan het volgende overzicht worden gegeven:

Tabel 6.3: Budgettair neutrale mutaties gemeentefonds

 Mutaties cluster Zorg

• Een herverdeling van de middelen van de Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG)
• Verhoging van het budget WVG met ƒ 6,2 mln in verband met de gemeentelijke verantwoordelijkheid bij woningaanpassingen tussen ƒ 45.000 en ƒ 100.000
• Korting in verband met de eigen bijdrage bejaardenoorden. Daar wordt de gemeentelijke bemoeienis afgebouwd.
• Voor de in 1997 doorgevoerde decentralisatie van de middelen van de onderwijshuisvesting geldt in 2002 een verhoging van ƒ 604.000.

Mutatie cluster Sociale Bijstand
Op 1 juli 1998 treedt in werking de Regeling bijdrage huurlasten (RBH). Deze biedt personen met een aanzienlijke inkomensachteruitgang een aanvulling op de huursubsidie. De kosten worden apart door het Rijk vergoed. Omdat de bijstandskosten naar verwachting dalen wordt hiervoor vanaf ƒ 7 mln uit het gemeentefonds genomen (voor Delft een verlaging van ƒ 50.000).
Daarnaast wordt in 1999 de Wet inkomensvoorziening kunstenaars (WIK) ingevoerd, waarvoor eveneens een bedrag uit het gemeentefonds wordt genomen. Indien zal eerst een financieel effect opleveren indien het aantal bijstandsontvangers afneemt.

Kwantiteiten
De mutatie houdt verband met de bijstelling van de raming van de aantallen bijstandsontvangers.

Bij het opstellen van de nieuwe meerjarenbegroting 1999-2002 zijn mede aan de hand van de prognoses van het Centraal Planbureau de volgende uitgangspunten gehanteerd met betrekking tot de te verwachte kostenontwikkelingen:

• De prijsstijging voor materiële budgetten bedraagt 2%.
• De loonkostenstijging is 5,5% en bestaat uit de volgende elementen:
• De nog niet verwerkte contractloonstijgingen in 1998 en 1999 op grond van de CAO 1997. In totaal bedragen deze 2,91%.
• De geschatte mutatie van de werkgeverspremies per 1-1-1999 en de gevolgen van de in 1999 af te sluiten CAO; in totaal zijn deze voor 1999 op jaarbasis gesteld op 2,59%.
• Op basis van de stijging van beide componenten is het maximum voor toegestane stijgingen in de gesubsidieerde sector bepaald op 4,5%.
• De nominale tariefstijging betreft een gemiddelde van de stijging van prijzen en lonen en komt zodoende uit op 3,75%.

De totale kostenverhoging voor de gemeente is als gevolg van deze stijgingspercentages in de begroting voor 1999 berekend op ƒ 7 mln. Een deel hiervan wordt gedekt uit de tariefverhoging van 3,75% van de Onroerende Zaakbelasting. Deze levert ƒ 1,5 mln op. Het restant ad ƒ 5,5 mln wordt gedekt uit het accres van het gemeentefonds.
Zoals bij de toelichting van de ontwikkeling van de gemeentefondsuitkering hiervoor (zie tabel 6.2) is aangegeven is in totaal voor nominale ontwikkelingen een bedrag van ƒ 6 mln aangehouden. Dat betekent dat nog een bedrag van ƒ 0,5 mln opzij is gezet om een eventueel sterkere kostenstijging op te kunnen vangen. Mocht deze marge onvoldoende zijn dan komen wij hierop bij de kadernota 2000-2003 of de meerjarenbegroting 2000-2003 terug.

6.3.1 Algemene tariefverhoging

In ons beleid voor de bepaling van de hoogte van de gemeentelijke belastingen en tarieven gaan wij uit van het collegeprogramma 1998-2002: De tarieven van de algemene gemeentelijke belastingen stijgen slechts met het percentage voor de compensatie van loon- en prijsstijgingen. Tarieven van individuele diensten worden kostendekkend. Bij milieugebonden heffingen en tarieven geldt het principe ‘de vervuiler betaalt’.

Wij hebben ervoor gekozen om de zogenoemde nominale tariefverhoging het gemiddelde te laten zijn van de loonstijging en de prijsstijging. In de begroting 1999 zijn wij uitgegaan van een loonstijging van 5,5% en een prijsstijging van 2%, zodat de nominale tariefstijging in 1999 in totaal 3,75% bedraagt.

Een volledig overzicht van alle gemeentelijke belastingtarieven 1999 wordt, zoals gebruikelijk, opgenomen in de belastingverordeningen 1999. Deze verordeningen worden op 29 oktober 1998 door de gemeenteraad vastgesteld. Om de toegankelijkheid en inzichtelijkheid van de gemeentelijke belastingtarieven te vergroten zijn ook dit jaar enkele belastingtarieven in bijlage 6 van deze begroting opgenomen.

In dit hoofdstuk lichten wij de algemene beleidslijnen, de ontwikkelingen bij de onroerende-zaakbelastingen, de reinigingsrechten, rioolrechten grote afvoeren en kwijtschelding nader toe.

6.3.2 Algemene beleidslijnen

De mate van kostendekking van gemeentelijke tarieven varieert van 50% tot 100%. Op termijn worden tarieven zo veel mogelijk kostendekkend.

Tabel 6.4: Overzicht kostendekking tarieven

Voor milieugebonden heffingen wordt onderzocht hoe het principe "de vervuiler betaalt" nog verder kan worden ingevoerd. Ten aanzien van de reinigingsrechten wordt nader onderzocht om deze belasting om te zetten in een afvalstoffenheffing. Deze belastingsoort maakt het mogelijk dat ook daadwerkelijk àlle vervuilers aan het aanbieden van afval mee betalen.

Ten aanzien van de rioolrechten wordt nader onderzocht (weer) een rioolrecht kleine afvoeren in te voeren met betaling naar de hoeveelheid afgevoerd afvalwater. Momenteel betalen alleen de grote afvoerders rechtstreeks rioolrecht en worden de overige kosten uit de algemene middelen gedekt. Het opnieuw invoeren van een rioolrecht kleine afvoeren zou een verlaging van het OZB-tarief met zich meebrengen.

Delft hanteert sinds 1998 de norm dat belastingplichtigen met inkomen op of lager dan 100% van het bijstandsniveau in principe in aanmerking komen voor kwijtschelding. Rond de kwijtschelding worden in 1999 de effecten van de verhoging van de norm van 95% naar 100% geanalyseerd. In de toekomst zal het mogelijk worden om d.m.v. de koppeling van bestanden meer "geautomatiseerd" kwijt te schelden. Het opleggen van aanslagen kan dan na een interne controle achterwege blijven. Vooruitlopend zijn al een aantal procedures aangepast. Zo is het sinds 1998 mogelijk dat de verzoeker tot kwijtschelding (middels een bij de aanslag gevoegd formulier) aangeeft dat hij/zij de twee voorgaande jaren kwijtschelding heeft ontvangen èn of de financiële situatie is gewijzigd. Daarnaast zullen de reinigingsrechten met ingang van 1999 door de afdeling Belasting worden geïnd. Het termijn voor de afhandeling van kwijtschelding wordt daardoor voor de reinigingsrechten korter en de belastingplichtige hoeft het kwijt te schelden bedrag niet meer "voor te schieten".

6.3.3 Onroerende-zaak belastingen

In deze begroting is als een netto OZB opbrengst een bedrag van ƒ 38.860 mln opgenomen. Dit bedrag is gebaseerd op de begroting van 1998, vermeerderd met:

• 1,3% stijging ten behoeve van het gemeentelijk rioleringsplan;
• 3,75% trendmatige opbrengst verhoging;
• 0,5% volume groei
• een reservering van ƒ500.000 t.b.v. oninbare vorderingen.

In 1999 wordt per ƒ 5.000 van de waarde van de onroerende zaken ƒ 14,28 bij de eigenaar en ƒ 11,57 bij de gebruiker in rekening gebracht.

Als gevolg van de monitor lokale lasten heeft het Rijk maatregelen genomen om de lokale woonlasten te beïnvloeden, o.m de lastenverlichting van ƒ 100 per woonruimte (de zgn. Zalmsnip) en de afschaffing van milieuleges. De gemeente wordt hiervoor gecompenseerd via het gemeentefonds.

Het nieuwe verdeelstelsel van de algemene uitkering uit het gemeentefonds (sinds 1997) is van invloed op het OZB-tarief. De zogenaamde nadeelgemeenten kunnen de lagere uitkering van het gemeentefonds immers door tariefverhoging compenseren. Gemiddeld is de landelijke ontwikkeling van de lasten tot nog toe echter "beheerst" gebleven. Delft ligt de laatste twee jaar met de opbrengststijging van OZB 12,3 % onder het landelijk gemiddelde. Het totaaltarief van de OZB ligt boven het landelijk rekentarief.

Bij het eventueel invoeren van rioolrechten voor kleine afvoeren dient het tarief voor het gebruikersdeel van de onroerende-zaakbelastingen anders berekend te worden. De effecten van rioolrechten kleine afvoeren op de het OZB-gebruikersdeel zullen nader onderzocht worden.

6.3.4 Reinigingsrechten

De reinigingsrechten voor een meerpersoonshuishouden bedraagt in 1999 van ƒ 424,44. Dit is een stijging van 3,75%, plus ƒ 5 verhoging vanwege de wettelijke verplichting "inzameling wit- en bruingoed".

In 1999 zullen de reinigingsrechten voor particuliere huishoudens voor het eerst door de gemeente worden geïnd. Hiermee wordt de duidelijkheid naar de burgers omtrent deze belasting vergroot. Door de combinatie van de aanslagoplegging met de OZB en de mogelijkheid tot automatische incasso kan de klant op maat worden bediend. Door de gecombineerde aanslag wordt ook de kwijtscheldingsprocedure vereenvoudigd.

6.3.5 Rioolrechten grote afvoeren

De rioolrechten voor grote afvoeren stijgen in 1999 met 1,3%. De totaal geraamde opbrengst is ƒ 2,3 mln.
Na afspraken met enkele grote afvoerders zijn er tegen de aanslag 1995 nog 57 bezwaarschriften in behandeling. De bezwaren zijn gericht tegen de rechtmatigheid van de aanslag. Het totaalbedrag van deze aanslagen betreft ƒ 1,3 mln.

6.4 Reserves en voorzieningen

6.4.1 Consequenties nota Rentebeleid

In augustus 1998 is in de commissie Middelen en Bestuur de nota "Rentebeleid" vastgesteld. Hierin kwamen aan de orde:

• het spanningsveld tussen planning van financieringsbehoefte en financieringsmiddelen,
• werking en methode van renteomslag;
• rol van het eigen vermogen (reserves en voorzieningen) als financieringsmiddel; en
• de jaarlijks op reserves en voorzieningen bij te schrijven rente.

Naar aanleiding van deze nota is het volgende besloten:

• in de toekomst wordt de mogelijkheid uitgewerkt om de calculatierente over het eigen vermogen (de reserves en voorzieningen) te veranderen van omslagrente in een marktconforme rente.
• over alle reserves en voorzieningen prijscompensatie vergoeden, en de bestaande uitzonderingen per 1-1-1998 te laten vervallen.
• indien het schrappen van de uitzonderingsgevallen leidt tot financiële knelpunten kan per geval worden besloten over een extra aanvullende storting t.l.v. de stelpost compensatie rentecorrecties.

Naar aanleiding van bovenstaande zijn alle bestaande uitzonderingsgevallen nagelopen.
De uitzonderingen die worden gehandhaafd staan hieronder weergegeven.

In totaal wordt ƒ 1.169.000 ten laste van de stelpost rentecorrecties gebracht. Daarnaast wordt er totaal vanaf 1999 structureel ƒ 320.000 aan compensatiedodaties toegevoegd aan de reserves en voorzieningen. Deze compensatiedotaties waren reeds in de begroting 1998-2001 verwerkt.

Voor alle niet genoemde reserves en voorzieningen geldt dat er prijscompensatie wordt toegeschreven, zonder een compensatiedotatie.

Handhaving vergoeding omslagrente.
Over alle reserves en voorzieningen wordt nu per 1-1-1998 prijscompensatie vergoed. De enige uitzondering hierop is nu een vijftal reserves en voorzieningen van Onderwijs. Bij deze reserves en voorzieningen zou verhoging van de storting leiden tot doorbetaling aan het bijzonder onderwijs. Daarom wordt de bijschrijving van omslagrente voor die gevallen gehandhaafd. In tabel 6.5 wordt weergegeven welke reserves dit betreft. Tevens staat aangegeven welk jaarlijks bedrag dit voor gemiddeld over 4 jaar extra kost t.o.v. het bijschrijven van prijscompensatie.

Tabel 6.5: Specificatie consequenties handhaven omslagrente onderwijs x ƒ 1.000

Instellen nieuwe compensatiedotaties
Ten aanzien van vier reserves en voorzieningen is besloten de overgang van omslagrente naar prijscompensatie te compenseren met een extra dotatie. Deze zijn weergegeven in tabel 6.6. Deze bedragen worden ten laste van de stelpost rentecorrecties gebracht.

Tabel 6.6: Financiële consequenties aanvullende dotatie (per 1-1-1998). x ƒ 1.000

deel 7